Salima:Nam Gbaabu Bee Nam Leebu

Bɛɣu neeya ka Azima mini Azindoo kpe zɔŋ ni ti puhi bɛ yaba Wariʒiɛhinaa ka o yɛli ba, “N zonima suhimiya Naawuni n-sɔŋ ma ka n di ya ŋɔ.” O noli ti yɛn lu tiŋa ka Azima la n-lu o yaba naba zuɣu ka bɔhi o. “N yaba, a bɔri la ti ya ŋɔ nam? Ka o Yaba yɛli “iin mani ka di paai”. Di saha ka Azindoo mi yɛli, “Naawuni ni zani a yaanŋa. ŋuni sani ka a lee yɛn di nam maa”. Azindoo lahi bɔhi o yaba. Di saha ka Wariʒiɛhinaa piligi n-wuhiriba Dagbaŋ nama ni chɛni shɛm.

“Dagbɔŋ Nama polo, n-dan Yaana n-su Dagbaŋ zaa. Lala zuɣu o leela nanima ka bɛ ʒi tinsi ni n-gbubi Dagbaŋ sɔŋ o. Na’ shɛba o ni leeri ŋɔ shɛba nyɛla o yaanima, o bihi, o pirinima ni o zonima nti pahi o bapirinima. Nam yi lu tin’ shɛli kamani di ni lu ti ya ŋɔ Tolon ŋɔ, di leebu yaa bela Yaa naa nuuni. Nabɔriba ni tooi galisi amaa bɛ puuni yino ka naa maa yɛn ti guli. Nam mi pula buyi zuɣu. Doo bihi nama mini paɣaba bihi nama. Nam ku tooi lee bee n-gbaai ka di pala di lumi. Nam lubu nyɛla buyi zuɣu. Naa yi kpi bee o yi taɣi di Nam shɛli, talahi n-nyɛli ni bɛ lee na’ palo n-ʒili tiŋ maa ni. Di yi nyɛla naa dila o saɣim saɣi (kpimi), nabɔri kam ŋun kpini nam maa ni tooi garigi li. Bɛ yino kam ni yɛn sɔɣi kuli maa shɛm n-yɛn wuhi ni o mali nam maa kore. Neenshɛŋa bɛ ni mali sɔɣiri nama din Ya’naa kpari bɔɣiri shɛŋa n-nyɛ: kpari piɛlli, zupil’ piɛlli ni namda shɛli din nyɛ salimata. Bɛ yi ʒini gbaŋ naai, nabɔri kam ni yihi o maŋa polo Ya’naa sani. Lala n-nyɛ li ka nabɔriba maa zaa kuli yɛn chɛni ti puhiri Ya’naa ka ʒiri guli ni binkɔbiri nti pahi liɣiri. Laɣ’ shɛli bɛ ni ʒiri maa purila buta, dina n-nyɛ: nayili gbana zuɣu, baɣa kuɣili, ni nam garigibu liɣiri. Nayili kpamba n-yɛn zaŋ nabɔri kam n-kpe naa sani; nti yɛli o bɛ ni kana shɛm. Di saha naa ni yɛli, ni ”Naawuni ni mali li”. Nabɔri kam yi puhi naa ka yina, o lahi bɔrila liɣiri n-puhi ka garigi kpɛm kam ŋun tu ni o wum nam maa garigibu. Bɛ yi ti yɛn lee nam maa, bɛ leerimi doli tiŋgbana mini buɣa ni kpiimba ni saɣi ti so ka o mali halsuŋ ka mi niriba gbubbu”. Wariʒiɛhinaa ni wuhi Azima mini Azindoo yala ŋɔ zaa naai. Ka o yɛli ba, ”m pun niŋ yɛli shɛli kam zaa ni yɛliya ŋɔ. Dinzuɣu kuli maa yi ti mali naai, Gbaŋlana mini o kpamba nti pahi o dɔɣim nyɛla ban yɛn chaŋ ti puhi nayili. Bɛ yi chaŋ bɛ ni yɛli naa, ni bɛ maliya ni alaafee. Dindali maa ti zaa ni danlaɣim Yɛni n-ti gahinsuma ka chɛ biɛri”. Di daa bi di saha ka kuli maa daa mali ka gbaŋlana yɛn chaŋ n-ti puhi nayili Atanidali. Dindali biɛɣu ni daa neei, ka bihi yaba Wuriʒiɛhinaa mini o mulichi zaa shili pun bi ka dahima kani. Zuŋɔ ka gbaŋlan’ yɛn chaŋ ti puhi Ya’naa. Nabɔriba maa zaa chɛni la zuŋɔ.

Bɛ paai Naya la kamani wuntaŋni agbaa saha. Bihi yaba Wariʒiɛhinaa kpɛla Zɔhinakɔhinaa yiŋa. Zaawuni kurigaata saha ka sokam daa danlaɣim n dan Ya’naa sampaani ka gbaŋlana ti puhi. Dimbɔŋɔ zaa puuni Azima mini Azindoo kuli karimi su bɛ laamba gbuni ni bɛ nya chaŋgam ni waŋgam. Dindali maa yuŋ ka Yɛni kpamba zaŋ Tolon n-gbaai bihi Yaba Wariʒehinaa. Bɛ ni daa kuna nyaaŋa, dahishɛli ka Azindoo mini Azima yaa lahi kpe bɛ yaba Tolon-naa sani, ka Azindoo ti bɔhi. ”N yaba lala ka bɛ leeri nam kam?” ka naa yab’ Tolon-naa yɛli ni ”pa lala. Na’ bihibihi ŋɔ din bi niŋdi kamani Yeni nam ni niŋdi shɛm”.

Bachi biɛlima

Karimi salinli shɛli din be zuɣusaa ŋɔ ka booi di bachi gahinda gbuna ni. Lɛbigim lala bachi gahinda ŋɔ silimiinsili ni n niŋ a kundi sabirili puuni. 1. bɔɣili lɔɣibu - The three days after death occassion

Bɔhisi

Labisim bɔhisi ꬼɔ viɛnyɛliꬼga 1. Azima mini Azindoo yaba maa daa lee dirila nam dini pɔi ka naayi di Tolon? 2. Azima mini Azindoo yaba ni daa paai Naya yili dini ka o daa kpe? 3. Sahi dini ka bɛ daa zaŋ Tolon gbaai Wariʒiɛhinaa?

Tuma

1. Vihi baŋ na’shɛba ban gbaari nam Yeni 2. Kalimi nanima anu a ni mi ka Ya’naa leera. 3. Kalimi nanima anu a ni mi ka di pa Ya’naa n-leeri ba.