Salima:Bia Yuli Tibu Dagbaŋ Kali Soli Zuɣu
Din Daŋ Tooni
mali niŋAzima mini Azindoo nyɛla yiliyini bihi, bɛ zaa bela tiŋa yuli booni Tinkurugu. Azima nyɛla bipuɣimbila ka Azindoo mi nyɛ bidibiga. Bɛ kpaŋdi bɛ maŋa pam bɛ tuma shee. Azima bɔri bɔhimbu pam ka yuri bɔhisi bɔhibu karimba yi ti wuhira. Azindoo ŋun yurila bingula gulibu ka lahi bɔri kɔbu amaa o gba kpaŋdi o maŋa bɔhimbu shee. Bɛ chɛnila Tinkurugu R/C JHS. Bɛ bela kariŋduu yini. Bɛ sɔŋdi taba shikuruni mini yiŋa zaa. Azindoo nyɛla yuun pinaata ka Azima mi nyɛ yuun pinaanahi.
Bia Yuli Tibu Dagbaŋ Kali Soli Zuɣu
mali niŋAzima mini Azindoo ŋahibaNeindoo ni o paɣa Paɣinaa bela Kpatiŋa. Bihi ŋahiba Neindoo nyɛla Machɛla ka m ma Paɣinaa mi kɔhiri kooshe Kpatiŋa daa ni. Shikuru bahiya, ka Azima mini Azindoo kpuɣi napɔŋ chaŋ bɛ ŋahiba puhibu.
Alaamishi dali yuꬼ, saɣidiha nyaaꬼa, bɛ paabu gamawa ka paɣidɔɣisotɔɣinda kabi yina ka kpalim kpaliŋa buta. M ma Paɣinaa dɔɣi bidibiga! Ka bihi ŋahiba Neindoo yɛli: “M bo! ti yaanima zani ti nyaaꬼa”.Dindali neei biɛɣu, Neindoo daa kpuɣi o nuchebaŋa m-boli o dɔɣirikpɛma n-yɛli o dɔɣim maa. Ka dɔɣirikpɛma maali baɣiyu’ shɛli bɛ ni daa puli saha shɛli o paɣa ni daa mali pua la. Di nyaaꬼa, dɔɣirikpɛma daa lahi zu dunia nyaaꬼa zaꬼ chaŋ bia maa yuli polo. O daa lahi bo guli nti puhi wanzam ka yɛli o dɔɣim maa.
Azima bɔhi o ŋahiba ni bɔndali ka bɛ yɛn ti bia maa yuli? Ka o yɛli o: “Dagbaŋ kali soli zuɣu, paɣa yi dɔɣi, faashee piɛm ti kpaai (nyuɣu lubu) pɔi ka bɛ naanyi ti o yuli”.
Bilɛɣu maa nyuɣu kpaaya, ka Neindoo yɛli: “Biɛɣuni ka ti sa yɛn ti bia maa yuli, dinzuɣu ti ni tari guli zuŋɔ.”
Alaamishi dali biɛɣu neeya ka dundɔŋ ku n-sabigi, ka m ba Wanzam paana ni o koligu, ni o pini bia maa zab` biɛri ka guni o. Wuntaŋ luya ka m ba Neindoo mabiligu zaa laɣim na n-ti ʒini zaawuni mahim ka guhiri dɔɣirikpɛma. Kali puuni bɛ dihitabili ni saha ŋɔ ka bɛ kpiimba gba ʒini ni bɛ vuhi jɛlinsi. Bɛ mini ba ni tooi di alizama. Dɔɣirikpɛma paana ni o 'ŋmambuɣibila ka kopiɛlim be di puuni. M ba Neindoo laɣim nɔhi zaa na ni bɛ maali baɣiyuli ka ti bia yuli. Bɛ mali baɣiyuli naai. Bia yuli Chentiwuni. Pumpɔŋɔ di ka nyu n-kuli yɛn nyɛ li hali ni yuŋ.
Dimbɔŋɔnima zaa ni daa niŋda maa Azima mini Azindoo daa kuli ʒimi n-yuuni dinkam kɔɣiri ka bihira. Bɛ daa nya bia yuli tibu dali maa dɔɣirikpɛma ni daa zaŋ pipia ni kom n-ti pahi nɔhi m-mali baɣiyuli shɛm.
Bachi biɛlima
mali niŋKarimi salinli shɛli din be zuɣusaa ŋɔ ka booi di bachi gahinda gbuna ni. Lɛbigim lala bachi gahinda ŋɔ silimiinsili ni n niŋ a kundi sabirili puuni.
Bɔhisi
mali niŋLabisim bɔhisi ꬼɔ viɛnyɛliꬼga 1. Tuum’ bo ka bihi ŋahiba Neindoo tumda? 2. M ma Paɣinaa ni dɔɣi naai, wula ka bihi ŋahiba Neindoo yɛli? 3. Bɛ yi dɔɣi bia Dagbaꬼ, bɔ saha ka bɛ tiri o yuli? 4. Wula ka bɛ bɔri yuli n-tiri bia Dagbaŋ kali soli zuɣu? 5. ŋuni n-lee pindi bilɛɣu zuɣu Dagbaŋ? 6. ŋuni n-lee laɣim nohi na ni bɛ ti mali baɣiyuli maa? 7. Dɔɣirikpɛma ni paana bo ka o gbubi o nuu ni? 8. Dɔɣirikpɛma tuma lee nyɛla dini bia yuli tibu dali?
Tuma
mali niŋ1. Vihibaŋ daliri din chɛ ka bɛ zaŋ pipia ni ko’piɛlim mini nɔhi m-maani baɣiyuli bia yuli tibu ni. 2. Wuhimi daliri dibaayi shɛli din chɛ ka bɛ tiri bia yuli Dagbaŋ.