Salima:Ŋun Simdi Nam Dibu Dagbaŋ

Atani dali asiba ka Azima chaŋ shikuru ka karimba kpɛna nti wuhi Dagban’ nama yɛltɔɣa n-naai ka Azima bɔhi karimba: “Dagbaŋ, ninvuɣ’ ŋuni n-leei simdi ni bɛ zaŋ nam n-ti o, bee hali dinnima ka nira yɛn mali ka bɛ tooi zaŋ nam ti o, ka ninvuɣ’ bannima n-lee gbaari nam?” Karimba ꬼun yɛli: “Dagban’ kpamba yɛliya, ni ti Dagban’ nama pula buyi zuɣu, doo bihi nama ni paɣa bihi nama. Nam mi dirimi doli daŋ bee nabi’so di ni paagi. Hali shɛŋa nira ni yɛn mali ka bɛ ti o nam n-nyɛ: Di tu ni o mali yurilim ni niriba, lala nira tu ni o mali paɣa, bɛ yuya ni o mali bihi, di lahi tu ni lala nira be o hankali ni, lala nira lahi tu ka o jɛmdi ninkura, di bi tu ni lala nira nyɛ numaha lana, bee ŋun ka tooni, lala nira lahi tu ka o daalaafee saɣi o. Ti yi lahi kana nti yuli ninvuɣ’ shɛba ban gbaari nam Dagbaŋ puli ni. Yani yaɣili polo di malila ninvuɣ’ shɛba ban gbaari li. Bana n-nyɛ: Kuɣu naa, Tuɣirinam, M ba Gɔmli ni Kpatia naa. Bɛ zaa malila bɛ tuma ni nyɛ shɛli Yani nam gbaabu ni. Kpamba ŋɔ nyɛla ban yɛn chaŋ nti zu duniya nyaaŋa n-nya bɛ yaannima ni tiŋgbana maa ni bɔri so ni o gbubi tiŋgbani maa. Dama Yoonaa mini Miɔŋ lana ni Karinaa zaa nyɛla ban bɔri li.”

Karimbihi maa ni kuli fo ka wumdi maa ka karimbi’ so lahi bɔhi ni daliri dini zuɣu ka di tu ni naa mali paɣa. Karimba lahi yɛli ba, ”Dagboŋ nama ni paɣiba kpa talahi pam. Napaɣiba n-sɔŋdi naa ka nayili maa chɛni vɛnyala. Paɣiba n-chɛri ka dundɔŋ mini sambani zaa be nyaam. Paɣiba shɛba gba diri nama. Paɣiba nama mi polo, Gundɔ’ naa n-nyɛ kpɛma nti pahi Kpatuya mini Kuɣulɔɣu. Tindaan ’nama gba be Dagbaŋ ka paɣiba tooi diri di shɛŋa gba”. Pumpɔŋɔ, bihi maa yi pa baŋ Dagbaŋ nama ni chani shɛm.

Bachi biɛlima mali niŋ

Karimi salinli shɛli din be zuɣusaa ŋɔ ka booi di bachi gahinda gbuna ni. Lɛbigim lala bachi gahinda ŋɔ silimiinsili ni n niŋ a kundi sabirili puuni.

Lɛbigim satarili ŋɔ Dagbanli

One Monday in school the Dagbani teacher of the JHS 1 of Azindoo and Azima, taught on the topic of chieftaincy. Azima raised her hand and asked her teacher, “Sir, what are the qualities of a person who qualifies to become a chief and those who select our chiefs?” Teacher replied: “Our elders said, I’ll tell you the qualities of a person who is to become a chief. The person should be among the royal family, he should be married at least one or two wives, he should be trustworthy, he should have passion and desire to rule, and he should not be impotent. There are other qualities, but these are the most important. When we come to Yendi side those who select the Yaa naa (the paramount chief) are the Kuɣu naa, Tuɣiri nam, M ba Gɔmli and Kpatia naa. They have their own specific role to play. But also, they have to go to the soothsayer to investigate to see who will be appropriate for the kinship. The queen mothers in the Dagbɔŋ tradition have the chieftaincy called the Gundɔɣu at Yendi, which is for women.

Bɔhisi mali niŋ

Labisim bɔhisi ꬼɔ viɛnyɛliꬼga 1. Kalimi hala ata shɛŋa nira ni yɛn be ka bɛ leegi o naa. 2. Timi niriba ata ban be Yani gbaabu ni. 3. Dagbaŋ paɣiba nama puuni ŋuni n-lee nyɛ kpɛma 4. "N-zu dunia nyaaŋa" lahibali maa ni lee wuhirila wula? 5. "Numahalana" gbunni lahibali maa ni

Tuma mali niŋ

1. Pum’ karimbihi bɔŋbɔŋ ka bɛ di alizama zaŋ kpa: 2. Bɛ ya Nayiya polo. 3. Naa bi tu ka o mali Nu’ maha. Biɛhigu dini n-lee nyɛ Nu’ maha biɛhigu.

Kundivihira mali niŋ