Abdulai Mahamadu

naa ŋun be northern region Ghana tiŋgbanni
(Naa Abdulai Mahamadu ka di tom m-bahina)

E-Class

Naa Abdulai Mahamadu
ninsala
Paɣa bee dooDoo Mali niŋ
O ya TiŋgbaŋGhana Mali niŋ
YumaŋliAbilai Mali niŋ
Bala yɛlibu, sabbu bee buɣisibuDagbanli Mali niŋ
Tumatribal chief Mali niŋ


Abdulai Mahamadu[1] nyɛla Miɛŋ-lana. O daa ʒinila o ba gbaŋ saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi Yaa Naa Mahamudu Abdulai IV[2] zuɣu, ka daa lɛbi Boliŋ-lana. O yuum-piya ni anahi ni ka o daa ʒini gbaŋ maa. O nyɛla bidib' tuuli o ba bihi ni. Bɛ daa dihi o la lala nam ŋɔ Alahari dali silimin goli March dabaata dali, yuuni 2019 (Sunday March 3, 2019)[3]. Yaa Naa n-daa nyɛ ŋun daa yɛli o kparigu ŋɔ Gbewaa yili. O daa chani la SDA Primary shikuru din be Tamale saha shɛli Naawuni ni daa bɔhi o ba zuɣu[4].

Saha ŋɔ Miɛŋlana malila paɣaba anahi ni bihi pia ni ayi.

O Piligu mali niŋ

O nyɛla Yaan-Naa Mahamadu IV bi'kpɛma. Yuuni 1974[5] ka bɛ dɔɣi o, ka o daa chaŋ SDA primary school din be Tamale. Yuun'pia ni anahi ni ka o lɛbi Boliŋ-lana bɛ ni daa zaŋ o ba sɔɣi katini duu.

O Ba mali niŋ

O ba n-daa nyɛ Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin-goli March, 1949 yuuni n-ti Naa Abdulai III (ŋmarigɔŋ). Naa Mahamadu daa chaŋla Gbewaa Secondary School din pa nyɛ Tamale Senior High School saha ŋɔ, o daa bela kariŋ zɔŋ duri ayi (SSS 2) ka o ba kpi.

O Ba Nam dibu mali niŋ

Naa Abdulai Mahamadu ba daa lɛbila o ba Naa Abdulai lll Gbaŋ-lana nti Dagbaŋ yuuni 1967. Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ʒini la Yani gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu pia ni ata, yuuni 1969. O nyɛla Ndan Yaa Naa

ŋun pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:

"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba" "Daripaɣ'bi' mankaanu" "ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu" "Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu" "Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".

O Nam dibu saha, Dagbaŋ daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla Council of State puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969[6] Ghana. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima jinaduu zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.[7]

Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔmnanti yaa.

O Ba kpibu mali niŋ

Silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu dali, yuuni 1988, ka kom bori, Naa Mahamadu Abdulai IV daa zaŋ o nuu dihi buɣatiŋa. Silimiin-goli October biɛɣu pia ni ayopɔin dali yuuni 1988 ka bɛ daa simsi o Katini.[7]

O Ba kuli maalibu mali niŋ

Bɛ daa maali la o ba kuli silimiin-goli December biɛɣu pia ni anahi hali ti gbaai Silimiin-goli December biɛɣu pihita ayi ka yuuni 2018[8].

O paɣiba mali niŋ

Naa Mahamadu Abdulai IV daa mali la paɣiba pia ni anu. Bɛ yuya n-nyɛ;

  1. Gbanzaliŋ
  2. Galibaŋ
  3. Koyibiga[9]
  4. Pariwaa
  5. Gasinaba
  6. Yibilana
  7. Batamgali
  8. Balchisu Limam
  9. Azara Sakpɛɣu
  10. Fati Sunsɔŋ
  11. Zuweira
  12. Aramatu
  13. Azara Bimbila
  14. Safiatu
  15. Rahinatu

O Ba bihi mali niŋ

Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV daa ŋmaligi mi ka che bihi pia ni anahi. Bɛ yuya n-doya ŋɔ;

  1. Abdulai Mahamadu
  2. Alhassan Mahamadu
  3. Alhassan Mahamadu
  4. Yakubu Mahamadu
  5. Abdulai Mahamadu
  6. Sulemana Mahamadu[7]
  7. Suɣiri Mahamadu
  8. Samata Mahamadu
  9. Fati Mahamadu
  10. Zenabu Mahamadu
  11. Mariama Mahamadu
  12. Awabu Mahamadu

O Nam dibu mali niŋ

Bɛ daa dihi o mi Miɛŋlana silimin goli March dabaata yuuni 2019. Ka di nyɛla Naa Gariba II n-dihi o li.

O HaƷi Niŋbu mali niŋ

Miɛŋlan' Mahamaru Abdulai daa niŋ la haʒi yuuni 2019. Bɛ daa kulimina ka Covid-19 doro maa yiɣisi.

Nanima ban di miɛŋ mali niŋ

  1. Miɛŋlan' Sayɔra
  2. Miɛŋlan' Mahamaru, Naa Guŋgɔbli bia.
  3. Miɛŋlan' Mahami, Miɛŋlan Mahamaru bia.
  4. Miɛŋlan' Imoro, Naa Saalan Ziblim bia.
  5. Miɛŋlan' Simani, Naa Andan Jangbariga bia.
  6. Miɛŋlan' Yiri, Naa Andan Jangbariga bia.
  7. Miɛŋlan' Yissa, Naa Andan Jangbariga bia.
  8. Miɛŋlan' Mahami, Naa Yakubu Nantoo bia.
  9. Miɛŋlan' Salifu, Naa Yakubu Nantoo bia.
  10. Miɛŋlan' Kalim, Naa Abla Naɣbiɛɣu bia.
  11. Miɛŋlan' Ablai I, Naa Andan Jirilɔŋ bia.
  12. Miɛŋlan' Alaasani, Naa Aburu Sataŋ bia.
  13. Miɛŋlan' Yakubu, Naa Aburu Sataŋ bia.
  14. Miɛŋlan' Ziblim, Naa Aburu Sataŋ bia.
  15. Miɛŋlan' Ablai II, Naa Mahamaru bia.

Miɛŋ Nanima ban di Yɛni mali niŋ

Miɛŋ nanima ban di Yɛni zaŋ gbaai 1938 hali ni zuŋɔ n-nyɛ:

  1. Naa Mahamaŋ kpɛma, O daa dila Yɛni yuuni 1938.
  2. Naa Mahamaŋ bila, O daa dila Yɛni yuuni 1948.
  3. Naa Andan Zolikuɣuli, O daa dila Yɛni yuuni 1968.

O daŋ mali niŋ

  • Naa Yakubu Nantoo

" Nantoo che biɛm ka muha gari kɔbiga", "balim balim, kɔligu ku chei yom", "Ninvuɣ'yino ku bahi mɔni", "Ninvuɣ'yino mi ku pa tantani"

  • Naa Yakubu Nantoo n-daa dɔɣi Naa Ablai Naɣibiɛɣu (Naa Abudu I)

"Kambɔŋ dapuli zaɣisi kambɔŋ ʒibu, ka dabala ʒiri kambɔŋ bɔbili", "Gbungburima laɣim kɔbiga ku luhi ŋandaa", "Tiyɔɣu galim ʒiɛrigu, ʒiɛrigu biɛm zuɣu"

  • Naa Ablai Naɣbiɛɣu n-dɔɣi Naa Alaasan Tipariga.

"Pakurugu bia", "Tampima dundɔŋ ku zo saa", "Zahim taala kuliga, ka chinchɛnsi wolim je", "o daa zaŋla o mayili m-puhiri jiŋli, ka naanyi zaŋ o ba yili n-di Nam"

  • Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Aburu Sataŋkuɣili:

"Zagbaŋ Sanatu bia", "Ʒiri doori baŋa, yɛlimaŋli lan' bini ", "Jɛrigu yɛli ni di yɛn niŋ, di yɛn niŋ ka nyin kpe ya?"

  • Naa Alaasan Tipariga n-dɔɣi Naa Mahammaŋ bila.

"Zambalan' dim kurugu, ka o nyina kabi niŋ kurugu ni", "Suɣulo bin din gbamda ku kpalim soli", "Kom dirila Saalan bia", "Satim mi ku nyuui kuliga", "Piɛri kɔbiga siɣiri kuliga, ka yu'bil kari kari na n-ti deei nasara".

  • Naa Mahanmaŋ bila n-dɔɣi Naa Abdulai ŋmarugɔŋ:

"Saa paɣa bia - Alizini", "Bɛ daa yi boli o tiŋa, o saɣirila saa zuɣu, ka bɛ ti boli o saa zuɣu ka o saɣi tiŋa" "Ninsalinim di bɔri Naawuni nyabu, bɛ mi kutooi"

  • Naa Ablai ŋmarugɔŋ n-dɔɣi o ba Naa Mahamadu:

"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba" "Daripaɣ'bi' mankaanu" "ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu " "Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu " " Buɣim datei baɣa ni goyuunsilan ni"

  • Ka Naawuni yiko ka Naa Mahamadu dɔɣi, Miɔŋlan Ablai

" Binchɛra so gali". Shɛli di kani n-diri Naa. Amaa o saha n daa paai. Naawuni malimi tiŋ' ka Naa dɔni.

O kpibu mali niŋ

Naa Abdulai Mahamadu daa kpila[10] Alaaba, Silimiin-goli August biɛɣu pia ni ayopɔin, yuuni 2022.

Korle-Bu Ashibiti din be Ankara din daa niŋ ka o nyɛ yuun pihinu ni ayi ka la[11]. Ka bɛ daa zaŋ o kuna n-ti sɔɣi Saambu dindali maa yuŋ[12].

O gbaŋ ʒilibu mali niŋ

Bɛ daa ʒilila Naa Abdulai Mahamadu gbaŋ Alizumma, silimiin-goli August biɛɣu pishi ni ayɔbu, yuuni 2022. O bi kpɛma n-nyɛ Alaasan Abdulai. ŊunI daa ʒini O ba gbaŋ Saambu tiŋgbanni[13].

Kundivihira mali niŋ