Karaga
Yɛltɔɣa din nyɛ tuma ni dini | Dagbanli |
---|---|
Tiŋa | Ghana |
Capital of | Karaga District |
Din be shɛli polona | Karaga District |
Wakati luɣili | UTC±00:00 |
Tiŋgbaŋ yaɣili calinli | 9°55′30″N 0°25′47″W |
Bal' tɔɣasira | Dagbanli |
Kariga[1] nyɛla tiŋa din be Ghana[2] tuduu yaɣili palo. Kariga nyɛla Tiŋ' titali ka lahi mali daadam biɛligu lala. Dagbaŋ[3] kali soli zuɣu Karinaa n-nyɛ tuuli Yani nabihi puuni. Ka lahi nyɛ tiŋ shɛli din bɛ Dagbaŋ tiŋsi. Di nyɛla tiŋ'karili ka zooi pukparilim tuma ni.
Taarihi mali niŋ
Karaga piligu chaŋmi ti gbaai zaaman kura saha pɔi ka bɛ naan yi baŋ Nama dibu lala tiŋa maani. Nabihi maa puuni Shɛba kamani : Naa Gbewaa[4] , Fatɛɣu , Zirili, kufɔɣu, Tɔhagu, Shitobu[5], ŋmantambo, Sibee, Karateeli, Beemoni ni Buɣiyԑligu: Beemoni n daa nyɛ ŋun piligi Kariga nam dibu ka tiŋ maa mini di yaɣili maa be o fukumsi ni. Shitɔbu ŋun daa nyɛ kpɛm ni Beemoni. Shitɔbu ŋɔ n daa dɔɣi Naa Nyaɣisi[6] ŋun daa di Nazuɣu Dagbaŋ ka o ba na be o nyɛvuli ni. Naa Nyaɣisi ŋun daa nyɛ Beemoni beli bia la daa gbaami ni O yɛligi ka tirisi Dagbaŋ. Kamani Naa Nyaɣisi bapiri nima; ŋmantambo, Sibee, Karateeli, Beemoni ni Buɣiyԑligu zaa daa nyɛla ban biɛli bɛ bia O ni daa gbaai soli ni lala chandi maa. Naa Nyaɣisi daa nyahila yɛm shɛli O ni mali yeeri bɛ nama kpariti bee ka zaŋdi ban nyɛ nama talahinima n-tiba ka bɛ gbib' lala tiŋ shɛŋa o ni tuhi fa n-ti o ba nima mini Nabihi
Ka ban daatu ni bɛ lihiri tiŋgbana maa daa nyɛ Tindaanba. Naa Nyaɣisi chandini ndaa tahi O na Kariga tiŋgbani ni ka Naa Nyaɣisi nyaŋ Kariga Tindana ka zaŋ o ŋahiba Beemoni zani o zaani. Naa Nyaɣisi daa zaŋmi tuɣu nti lahi nyaŋ Sunsɔŋ Tindana ka lahi zaŋ o ŋahiba so ŋun yuli booni Sunsɔŋ Buɣiyԑligu.[7]
Kariga Na' kura mali niŋ
- Kariga Naa Beemoni
- Kariga Naa Yɔɣuwuni(ŋun bilisi gbaŋ Ku Ӡini tiŋa)
- Kariga Naa simviԑla(Ni kpambirigu niŋ kpam zamba,ka kpam chilim n-lee kpabirigu)
- Kariga Naa Dakpaɣili(Ni wuun mana di pali piԑɣu ni pali ŋmani)
- Kariga Naa Mushe(Ni noli galimuni Ku niŋ ŋaani,Ni daliri din cheka yuŋ zibi din cheka ka biԑɣu neei)
- Kariga Naa Adam Nolɔɣu(Ni Nolɔɣu che Yobli n-balim suliga,suliga ku che o paɣa ni o bia)
- Kariga Naa Sumani/Mion Lana Sumani(Doo bԑ nyԑ o tɔ Yԑri kadi bara,N-ti nyԑ o tɔ taɣa zinli)
- Kariga Naa Mahami(Ni nyingoli di bɔri baŋa ka zuɣu kana niŋ zamba)
- Kariga Naa Adam Binbarigu(Ni jԑrigu Ӡiԑm binbarigu ka binbarigu gbaagi o)
- Kariga Naa Alhassan Somoa(Ni somoa bԑ zɔri ka cheri o ba Tiŋa)
- Kariga Naa Yunufa
- Kariga Naa Bukali kokua(Ni salinima kuriti kalimbaŋdi ka Naawuni kuriti banchiriga ni o baa gbaai bahi)
- Kariga Naa Ziblim(Ni ŋun zali sala, ŋuni nyԑ duniya bunu zaana)
- Kariga Naa Zanjina
- Kariga Naa(ŋun Ӡiԑm tinaa ŋɔ,ni Ӡiԑm saa nyinyaɣu)
Tarisi mali niŋ
Salima mali niŋ
Bɛɛmoni yili
Di Nanima mali niŋ
Di Shikuru mali niŋ
Kundivihira mali niŋ
- ↑ admin (2022-01-21). Karaga residents urged to embrace peace (en).
- ↑ Ghana | History, Flag, Map, Population, Language, Currency, & Facts | Britannica (en).
- ↑ Ennin, Richard. Chiefs of Dagbaŋ, Nanuŋ appreciate Defence Minister's move to ensure peace in their areas (en).
- ↑ GBC (2021-03-19). The Naa Gbewaa Shrine (en-US).
- ↑ History and origin of Gushegu (en) (2020-10-14).
- ↑ History of the Dagbon State (en) (2019-01-26).
- ↑ https://mofa.gov.gh/site/sports/district-directorates/northern-region/258-karaga