J. E. Casely Hayford

Ghana siyaasa nira

D-Class

J. E. Casely Hayford
Cape Coast, Silimin gɔli September 29, 1866
O ya TiŋgbaŋGold Coast
Kpibu sheeAnkara, Silimin gɔli August 11, 1930
Paɣa/yidanaAdelaide Casely-Hayford
Bia
Education
Shikuru shɛli o ni chaŋPeterhouse (en) Translate
Fourah Bay College (en) Translate
Fitzwilliam College (en) Translate
Mfantsipim School (en) Translate
Bala yɛlibu, sabbu bee buɣisibuSilmiinsili
Tuma
Tumawriter (en) Translate, Sariya dira, lahabali sabira, editor (en) Translate ni politician (en) Translate
Pin' shɛŋa o ni dee


Joseph Ephraim Casely Hayford, bi ni lahi miss so Ekra-Agyeman, daa nyela Fante Gold Coast lahabali sabira, lahabali namda, looya, karimba, ni siyaasa baŋda ŋun daa nye pan-African nationalism nyaan doli la. O ni daa sabi buku shɛli 1911 ka boli li Ethiopia Unbound la daa biɛla tuuli silimiinsili buku shɛŋa gbaŋsabila ni daa tuui sabi.

Biɛhigu lahabali mali niŋ

Bi daa doɣila Joseph Ephraim Casely Hayford la silimiin gɔli September yuuni 1866 la, Cape Coast din daa be Gold Coast din daa be British sulinsi ni la ka ti pa mi li Ghana la.

O daŋ, ban daa nye Fante Anona clan yaansi la ka lahi nye ban yi nam dundoli sheli bi daa boli omanhenes mini okyeames ni.[1] O ba, Joseph de Graft Hayford daa nyela ɣun karim shikuru ka o nin vienyela hali n ti lee toondana n zaŋ ti Methodist Church la. O daa lahi nyɛla Gold coast siyaasa puuni ninvuɣu karili. O ma daa nyɛla ɣun yi Brew daŋ la ni na.[2]

O Piligu Biehigu mali niŋ

Casely Hayford daa chaŋ la Wesley Boys' High School bi ni booni sheli Mfantsipim ka di be Cape Coast la, n ti pahi Fourah Bay College din be Freetown, Sierra Leone tiŋgbani ni la. O ni daa be Freetown saha sheli, o daa lebila nyaan doli Edward Wilmot Blyden, ŋun daa nye Pan-Africa niri ŋun gaŋdu di saha maa,ka daa lahi mali sabi Negro, din daa nye tuuli gbaŋsabila lahabaya kundu West Africa.

O ni daa ti labi na Ghana tiŋgbani ni, o daa lebila karimba. Din nyanga, o kpamli daa ti duya hali ka o ti lee karimba kpema n zaŋ ti Accra Wesleyan Boys' High School la. To amaa O zaɣa ni daa be siyaasa tali la ni zuɣu daa ti chemi ka bi yihi o tuma maa ni.

Inner Temple mini O Sariya Dibu mali niŋ

Yuuni 1893 la, Casely Hayford daa gomi n chaŋ London ni o ti karim sariya diriba shikuru sheli bi ni boli Inner Temple la, n ti pahi shikuru sheli daa be Cambridge ka bi boli Peterhouse la.[3]

Siyaasa Bɛhigu mali niŋ

O ni daa sabbi buku sheli yuuni 1903 ka di yuli booni Gold Coast Native Institutions lani, o daa to n kahigi Fanti nima mini Kambonsi nama ni doya sham. Ka daa lahi yeri tiŋbgani ŋɔ nim ni nitooi gbubi bi maŋ shɛm.[4]

O Dɔɣim/Daŋ mali niŋ

Casely Hayford daa nyela ŋun yi Casely-Hayford daŋ la ni na. O nyaaŋa bee o yaansi daa nyela ban pahi Black British elite laɣingu lani.[5]

Kundivihira mali niŋ

  1. Martin, G. (2012-12-23). African Political Thought (in English). Springer. ISBN 978-1-137-06205-5.
  2. https://www.facebook.com/thoughtcodotcom.+A Guide to the Development and Spread of Pan-Africanism (en).
  3. "J. E. Casely Hayford", Wikipedia (in English), 2023-05-25, retrieved 2023-05-29
  4. Cooper, Frederick (2014-03-24). Africa in the World: Capitalism, Empire, Nation-State (in English). Harvard University Press. ISBN 978-0-674-36931-3.
  5. "J. E. Casely Hayford", Wikipedia (in English), 2023-05-25, retrieved 2023-05-29