Sokam Ni Yεn Be Shεm Zalisi

E-Class

Din Che Ka Ti Mali Sokam Ni Yεn Be Shεm Zalisi

Ti bɔri ni ti sɔŋ la niriba pam ka bε pahi tum Wikimedia tuma ni di yaɣa n-sɔŋ che ka ti nia pali zan chaŋ dunia shεli ni sokam ni ni tooi niŋ tɔɣino zaŋ chaŋ daadamanima baŋsim yaɣa zaa. Ti bɔri ni ŋun kam tɔhiri ti kom be o ko, n-zaŋ sokam pahi ka lahi nyε ninvuɣ’ sosokam ni ni tooi bɔbili gbaagi. Ti bɔri nil ala niriba ŋɔ mali nia/tεha suma, m-be biεr’ suŋ puuni ka mali biεhishεli din viεla n-ti ŋun kana ti pahi (ni ŋun bɔri ni o pahi) bε zuɣu. yaha, ti bɔri ni ti taɣi ka gu ti tuma yaɣa ka che ban saɣindi li.

Zaŋ chaŋ Wikimedia nia polo, ŋun kam pahi n-tum Wikimedia tuma mini yaɣa zaa to ni o :

• sɔŋ bo so’ shεli din che ka sokam ni tooi niŋ tɔɣino zaŋ chaŋ baŋsim polo ka muɣisigu kani.
• pahi dunia niriba zaa zuɣu din gu ka taɣi suhuyurilim mini jelinsi.
• Kpaŋ o maŋa n-tumdi tuma ka di tuhi ni din mali vihi baŋ.
• Sokam ni yεn be shεm zalikpana ŋɔ wuhirila biεhigu din tu mini din bi tu. Di ʒemi ti ŋun kam mali Wikimedia tumdi tuma mini di yaɣa zaa. Dimbɔŋɔnima nyεla ninvuɣ’ pala mini zaɣ’ kura ban niŋdi tɔɣino, kpamba ban be tuma ni, ban laɣindi laɣinsi ni ŋun kam pahi di ni, tumtumdiba, laɣingu kpamba nti Wikimedia laɣingu kpamba zaa. Di ʒemi Wikimedia tuma zaa, di kpatuɣa yaɣa zaa, niriba be taba sani mini ban be pɔhim zuɣu laɣingu, nti pahi din doli ŋɔ na:
• Ashili. Paloni, ni niriba biεla tɔɣisibu/ saawara gbaabu.
• N tɔɣisiri nangbankpεma zuɣu ka yεri nangbanyinitali n-tiri niriba ban be laɣingu ŋɔ ni zaa.
• Yεla din jεndi laɣingu lεbigimsim
• Luɣ’ shεŋa din bɔri kom tɔhibu
• Saha shεŋa din tu ni a zani laɣingu ŋɔ zaani ni sambani ni nima.

1 - Piligu

Sokam ni yεn be shεm zalikpana ŋɔ bɔrila taba biεhisuŋ daantaliga Wikimedia tuma puuni dunia zaa. Niriba ban be laɣingu ŋɔ ni tooi pahi binshεli din yεn sɔŋ lεbigi laɣingu maa maranima din diri dundɔŋ ni mini zambaninima kali puuni ka na kuli gbubi so’ shεŋa kali sɔŋ ŋɔ ka di nyε di dede.

Sokam ni yεn be shεm zalikpana ŋɔ ʒεmi n-ti Wikimedia tumtumdiba zaa ka bi yihi so nua. Yεl’ shεŋa bee niŋsim shεŋa din tum birigi zaligu ŋɔ ni ʒi tibidarigibo na ŋun tum birigi li zuɣu. Dimbɔŋɔ ni ni tooi yila laɣingu tuma ni wuhi shεm bee Wikimedia nima sani na bε ni su laɣinsi din be puuni zuɣu.

2 - Biεhi Shεli Din Tu Ni A Be

Wikimedia nira kam nyari la o tibidarigibo o yi tum birigi li, a yi nyεla ŋun na yoli kpe li mi bee a pun benimi m-mali tumdi tuma, a yi nyεla laɣingu tuma kpεma, ŋun pahi sɔŋda bee Wikimedia laɣingu ŋɔ ni nira, bee di tumtumda.

Wikimedia tuma kam puuni, vuhim saha, ʒinahisi, di tu ni jilima be ti biεhigu ni, biεr’ suŋ, kolejitali, nangbanyinitali ni taba ni tiŋbihili/ tiŋbitali din viεla ni taba. Dimbɔŋɔ zami n-ti tɔhiri kom ka pahi tumdi di tuma zaŋ chaŋ bε taba sani ka di bi gaŋdi so o Yuma zuɣu, haŋkali pooli, ningbuna biεhigu, tingban’ shεli o ni yina, adiini, zuliya mini kaya ni taada ni nyε shεli, zuliya shεba ban siŋda, daadamsili zaa, balli shεli o ni mi pam, sexual orientation, gender identity, doo bee paɣa n-nyε bee baŋsim yaɣili. Ti mi bi yεn waligi so o ni zaya shεm zuɣu, tuumbaŋsim bee o ni niŋ shεli Wikimedia tuma bee laɣingu ŋɔ ni.

2.1 - Taba Jilima Tibu

Ti bɔri ni Wikimedia nira kam tiri o taba jilima. Fiila dibu puuni, pɔhim zuɣu n-nyεli pa pɔhim zuɣu Wikimedia tuma ni, di tu ni tiri taba jilima.

Dimbɔŋɔnima amaa pa di ko n-nyεli:

• Ka ti zaɣiri tiri taba. Ka wumda ka kpaŋdi ti maŋa m-baŋda Wikimedianima mali shεli tiri a. malimi shili n-ŋme binshεli nangbankpeeni ka baŋ a maŋa, m-mali tahimanima ni biεhisuŋ nyini ŋun nyε Wikimedia nira.
• Mali yεda maŋli ka pahi tumdi tuma bee m-maani sabbunima n-zaana; a tɔɣinonima tuma puuni tu ni di chani tooni ni viεlim. Bɔmi soli ka deei niriba labisibu ni suhu mahili ni yεda suŋ ppuni. Galimi tu ka galim ni so’ suŋ ka mali yεm/haŋkali.
• Timi ban niŋdi tɔɣino ni buɣisiri bε maŋa shεm; niriba ni tooi zaŋ bachi shεŋa m-buɣisi bε maŋa. A yi yεn ti ba jilima, nyin zaŋmi lala bachinima ŋɔ bolimi ba a yi yεn di bε so fiila/alizama luɣ’ shεli yεltɔɣa balla mini baŋsim yaɣa din ni tooi niŋ. Shεhiranima kamani:
  • Balli/zuliya shεŋa ni tooi zaŋ yu’ shεli m-buɣisi bε maŋa n-gari ni bε zaŋ sokam ni mi ba yu’ shεli maa.
  • Niriba ni tooi bɔri ni bε bachinima vuri, kumsi, bee bachinima bε maŋmaŋa zuliya yεltɔɣa ni din bi yoli/ a ni bi mi shεli m-buɣisi bε maŋa.
  • Shεba zaŋdila bachizaana ka bε baŋdi bε ni nyε shεba(paɣa bee doo “gender”)
  • Ninvuɣ’ so ŋun nyε nintarim/nandana ni tooi zaŋ bachi shεŋa m-buɣisi bε maŋa.
• Ti laɣinsi ni, ti niŋdila sokam maraaba ka niŋdi siɣa ka tiri sokam ni bɔri shεli, haŋkaya, taada ni din kam kpa talahi jilima.

2.2 - Biεr’ suŋtali, Kolejiatali, taba sɔŋbu ni taba biεr’ suŋ

Ti kpaŋdila ti maŋa ni ti mali biεhisi ŋan doli ŋɔ na: biεr’ suŋtali nyεla biεribaalim ti biεhigu ni nti pshi yεltɔɣa puuni zaŋ chaŋ niriba sani nti pahi samba zaa, collegiality zonima ban yina ti sɔŋda taba ni bε soŋ taba n-zoogi. Taba sɔŋbu mini biεr’ suŋ ni taba nyεla ka a tumdi a talahi tuma ni sɔŋ che ka Wikimedia tuma ti tooni ka wali wala suma, ka viεla, ka lahi niŋdi tɔɣino zaŋ chaŋ Wikimedia nia polo.

Dimbɔŋɔnima amaa pa di ko n-nyεli

• Karimbatali ni wuhibu: n-sɔŋdi ninvuɣ’ pala ban na yoli kpεna ka baŋdi bε soya ka lahi bɔhim tuumbaŋsim.
• N-yuuni bɔri ban gba niŋdi tɔɣino: n-sɔŋdi ba bε yi ti bɔri sɔŋsim, ka yεli zabi bε zuɣu so yi ti niŋ ba ka di bi tu ka bi doli sokam ni yεn be shεm zalikpana la.
• N-yuli baŋ ka niŋ binshεli n-sɔŋ bee n-kpaŋsi ban niŋda tɔɣino : paɣimi ba bε nit um tuun’ shεli zuɣu. che ka a nini tiɣi bε kpaŋmaŋa ka ti pina di yi kpa talahio.

3 - Biεhigu din bi tu

• Sokam ni yεn be shεm zalikpana ŋɔ nia n-nyεli ni sɔŋ che ka laɣingu ŋɔ niriba baŋda biεhigu din bi tu di yi niŋ. Biεh’ shεŋa ŋan doli ŋɔ na nyεla biεhibiεri:

3.1 - Muɣisigu

Dimbɔŋɔnima nyεla biεhishεli din yεn varisi, n-tahi suhu yiɣisili/ din yεn yiɣisi so suhu bee biεhishεli din yεn che ka sokam baŋ di yεn bahindi shεm. Ti ni tooi yεli ni biεhishεli nyεla muɣisigu di yiŋ ka di yaa ti saɣi ka so ti ku tooi ddeli. Muɣisigu ni tooi nyε suhu ni goo, di bahi bamdi tarimaba/ nintarimba la. Saha shεha, biεhishεli yi niŋ yim, dini tooi na bi saɣi muɣisigu amaa din tooi leegi muɣisigu di yi labi niŋ:

• Turi: dimbɔŋɔnima nyεla taba yuya bolibu, using slurs or stereotypes ni taba biεhisi jεndibu. So ni tooi nya ka turi nyε yεm, zahara yibu, zuliyatali, balli, adiini, kali, zuliya bεn siŋda, sexual orientation, paɣi bee doo, nama ni nyε shεli, nintarimtali, yuma, tingban’ shεli nira ni yina, nira ni be siasa shεli ni bee nira biεhisi. Saha shεŋa, ansarisi, chiriwaani bee tobu namdili yi labiri niŋda din tooi tahi turina. Hali di lana yεltɔɣa maa yi pa lal. (Baŋmi ŋɔ: (bachinima ŋɔ, “ balli mini zuliya din pahi n-nyε zalikpana ni bi saɣiti shεli din yεn wali niriba. Wikimedia laɣingu bi saɣiti lala yεla ŋɔ ni di be niriba ni ka bi tu ni ti zabira taba)
• Ka doo bee paɣa muɣisiri taba zaŋ chaŋ gɔlibu polo: N-niŋdi doo bee paɣa kore ka yino je lala bi simdi ni di beni.
• Varisigu: n-yi palo ni n-niŋdi a kpee zaɣibiεɣu, n-dihiri so vi din bi tu, n-varisiri nira zaligu soli zuɣu ni a di nasara yi nangbankpeeni puuni, bee ka mirisi so ni o be nyini ni bɔri ni o shεm bi simdi ni di beni.
• N-kpaŋsira ni bε tum so/shεba chuuta: dimbɔŋɔ nyεla ka kpaŋsi so ni o yili o maŋa mia bee m-kpaŋsi so ni o tum so chuuta.
• N-yihiri so daadamtali biεhigu palo ni (Doxing) : n-vihiri tumtumdi taba biεhigu shee daashiya, kamani, yuli, o tuma shee, o ni nyε so bee o lahibaya deebu soya ka o bi mi di yεla Wikimedia tuma ni bee luɣ’ shεli, bee n-yihiri so ni tumdi tuun’ shεli Wikimedia tuma nyaaŋga.
• N-vihiri bɔri so/shεba gbunviŋ bee chɔɣinsi shee: n- doli so luɣilikam o tuma puuni ka labiri fiɣisiri o ni a yiɣisi o suhu bee n-gbairgi ba.
• Trolling: n-kpaŋdi a maŋa n-saɣindi fiila/alizama dibu ni di yiɣisi so/shεba suhu.

3.2 - N-Ninŋ yaa Firimiinsi, Yolisim, Yiko

Firimiinsi tooi yiri palo la so yi ti zaashee, yolisim bee yiko ka dii pili jilimankai, fitiina ni putɔɣu zaŋ chaŋ o taba polo. Wikimedia ni dini tooi nyεla yεltɔɣa bee tεha firimiisi ka muɣisigu ni tooi pahi di zuɣu.

• Firimiinsi zaŋ chaŋ tuma kpamba sani, ninvuɣ’ gahinda ni tumtumdiba. N-zaŋ yaa, baŋsim bee nira ni mali o nua ni din nyε tuma kpamba, ninvuɣ’ gahinda, tumtumdiba zaa ni zaŋ shεli ti o ka o zaŋli varisiri o taba
• N-niŋdi toondaantali firimiinsi ni connections: n-zaŋdi toondaatali mini jilima n-varisi o taba. Ti bɔri ni niriba ban be laɣingu ŋɔ ni nyεla niriba ban mi ka miri ninvuɣ’ shεba laɣingu ŋɔ ni din che ka ti beni ni siɣa dama yεltɔɣ’ shεŋa ni tooi yina bε sani ka di labi a nyaaŋga. Niriba ban be laɣingu ŋɔ mali la yolisim shεli din wuhiri ni bε mali dihitabili ka di bi tu ni bε niŋ dimbɔŋɔ firimiinsi zaŋ chaŋ niriba ban ŋmεri ba nankpeeni.
• Tεha gabbu: n-che ka so biεhiŋ o tεha, haŋkali, baŋsim zaŋ chaŋ nia ni a di nangbankpeeni nasara bee m-mirisi so ka o niŋ a ni bɔri shεli.

3.3 - Din be bini ni saɣimbu mini n-niŋ tuma firimiinsi

M-pili niŋdi binyεra a suhuyurilim, ʒiri, din bi tuhi bee din bi saɣiti bini maa, n-sɔɣira, n-gu soli bee binshεli din taɣiri bini maa nambu. dimbɔŋɔnima amaa pa di ko n-nyεli:

• n-labi niŋdi bini yiriŋ bee din bi doli soli bee n-yihiri binyεr’ shεŋa bini maa ni ka sokam bi saɣiti li bee ka di pala ti tɔɣisila dizuɣu bee ka daliri.
• n-tuɣi gabiri bini maa ni di niŋ nyini ni bɔri li shεm .
• n-je lahabaya, n-gaŋdi balli shεŋa ni ka a nia nyε ni a tu o, n-saɣim, m-bɔri jelinsi zaŋ a daadamtaba sani bee ninvuɣ’ shεba sani ka di daliri nyεla bε ni shεba zuɣu bee bε daadamtali yεda ni nyε shεli zuɣu.
• n-niŋ binshεli ka ka daliri, n-ka adaalichi ni n-zaŋ binyεr’ shεŋa kamani; ŋmanhima, anfoonima binshεŋa ŋan pahi ka di nia nyεla di varisi bee n-ti so yεlli.