E-Class

Soil Contamination
Yaɣ sheliPollution Mali niŋ
Dini be shɛlitankpagu Mali niŋ
N tahisoil pollutants, ninsala Mali niŋ


Tankpaɣu saɣimbu nyɛla din pahi nyɛ tingbani saɣimbu soya ni zaɣ'yini. Tankpaɣu saɣimbu nyɛla ninsalinima bee Naawuni yikonima ni che ka tankpaɣu kɔŋ binyɛr'shɛŋa ŋan yɛn che ka di mali yaa ka tooi beni n-tumdi ŋa tuma ni nyɛ shɛli.

Din tooi saɣindi tankpaɣu ŋɔ nyɛla ban zaŋdi maʒina n-kuri bɛ bukaatanima tingbani ŋɔ ni, din tooi lahi nyɛ ban zaŋdi kɛmikals m-bahiri bɛ puzuri, ni ban kuli labiri binyɛra yiriŋ tingbani ni.[1][2]

Din Tahiri Tingbani Saɣimbu Na mali niŋ

 
Tankpaɣu Saɣimbu Anfooni

Yɛla din tooi tahiri tankpaɣu saɣimbu na zooya pam, ka ŋa shɛŋa n-nyɛ;

  1. salima gbibu: ban gbiri salima bɛ nuuni mini ban zaŋ maʒina gbiri salima nyɛla ban saɣindi lala tingbani maa ni tankpaɣu. Bɛ shɛba zaŋ bintahira m-bahiri tingbani ŋɔ puuni ka di wurindi kuɣa ka baligiri tingbani ŋɔ ka bɛ tooi gbihiri bɛ salima.
  2. Bochaa saa. Sa'so beni m mi ka di nyɛla bochaa. Lala sa'kɔm ŋɔ gba nyɛla din kuri bee n-saɣindi tankpaɣu ŋɔ. Ka lala tankpaɣu bi niŋdi bindira.
  3. Binyɛra Labbu Yiriŋ gba nyɛla ŋan saɣindi tankpaɣu tingbani ni. Binyɛra labbu kamani; lɔbanima balibu kam, kuriti, dari nti pahi binyɛr'shɛŋa zaa ŋan bi poora nyɛla ŋan ni tooi saɣim tankpaɣu.[3]

Daadam Daalaafee mali niŋ

Tankpa’ biεɣu nyεla din mali barina zaŋ ti daadam daalaafee di yi niŋ ka nira vuhi li niŋ a nyee ni. binyεr’ shεŋa din bi tu ni nira di li yi be tankpaɣu ni ka kpe bindirigu ni din tooi ti a barina. Di ni tooi ti a barinanima din nyε tankpa’ biεɣu barinanima.[4]

Di barinanima balibu zooya, di dolila tankpa’ biε’ shεli a ni vuhi n-niŋ a puli ni maa ni  di ni doli so’ shεli kpe a puli ni maa. Di shεŋa ni tooi ti a congential disorders ni nyokurugu.[5]

Salinima Biεhigu shee Barinanima mali niŋ

Tankpaɣu saɣimbu nyɛla din mali barina nim pam n ti ninsalinima daalaafee. Mɔri ni ti shɛŋa din zoori tankpa saɣinda puuni nyɛla din nyuri barina nim ŋɔ ka naan zaŋli loo daadama. N biɛ, tumdi, bee, diɛmda ni tankpa biɛɣu ni tooi tahi sapiri koba dɔriti na, ningbun gbaŋ dɔriti, ni alaafee yɛlmuɣisira din pahi. Dɔr'shɛŋa tankpa saɣinda ni tahirina n-nyɛ ningbun gbaŋ ni nina zaɣisibu, Zuɣ'yaali,tiri, kɔhingu, nyɔɣu ni biɛrim[6], ni vuhiri nye' ŋara.

Kundivihira mali niŋ

  1. "Soil contamination", Wikipedia (in English), 2022-04-10, retrieved 2022-04-16
  2. Snyder, Caroline (2005-10-01). "The Dirty Work of Promoting “Recycling” of America's Sewage Sludge". International Journal of Occupational and Environmental Health 11 (4): 415–427. DOI:10.1179/oeh.2005.11.4.415. ISSN 1077-3525. PMID 16350476.
  3. Olawoyin, Richard (2012-11-01). "Potential risk effect from elevated levels of soil heavy metals on human health in the Niger delta" (in en). Ecotoxicology and Environmental Safety 85: 120–130. DOI:10.1016/j.ecoenv.2012.08.004. ISSN 0147-6513.
  4. Document card | FAO | Food and Agriculture Organization of the United Nations (en).
  5. Hapke, H.-J. (1996), Rodriguez-Barrueco, C. (ed.), "Heavy metal transfer in the food chain to humans", Fertilizers and Environment: Proceedings of the International Symposium “Fertilizers and Environment”, held in Salamanca, Spain, 26–29, September, 1994 (in English), Dordrecht: Springer Netherlands, pp. 431–436, doi:10.1007/978-94-009-1586-2_73, ISBN 978-94-009-1586-2, retrieved 2022-04-21
  6. Soil Pollution.[permanent dead link]