Right to a Healthy Environment

E-Class


Namatɛri viɛlim Yolisim Anfooni

Yolisim (Soli)zaŋ chaŋ Namatεri Zaɣ’ viεlitali mali niŋ

[1]Di nyε daadam yolisim (ni simdi shεli) ka daadama yolisim laɣinsi mini andunia namatεri laɣinsi yina nib ε ti taɣi ka gu namatɔri din tiri daadama alaafee. Lala yolisim bee soli ŋɔ daa nyεla United Natioinos Human Rights Council nima ni baŋ shεli yεla bε ʒia din daa pahiri pihinii ni anii (48th) la Silimiin goli October 2021 din be HRC/RES/48/13.[2][3][4][4]

Lala yolisim(soli) ŋɔ nyεla din mini health-fucused daadama yolisima, kamani yolisim bee soli zaŋ ti kom mini sabita, yolisim bee soli zaŋ ti bindirigu ni yolisim bee soli zaŋ ti alaafee[5][6] Yolisim bee soli zaŋ ti andunia namatεri daalaafee nia nyεla ni di taɣi ka gu namatεri viεlim, di lahi nyεla din yuuni di barina ni yεn nyε shεli zaŋ ti daadama daalaafee, din nyε din ŋme taada kurili din yuuni namatεri tuma din nini kpala di bukaa ni nyε shεli zaŋ ti tingban’ shεŋa la bee namatεri maa maŋmaŋa.[7]

Tingbani maa Tuma mali niŋ

Namatɛri viɛlim Yolisim ŋɔ tila tingbani maa soli ka bɛ gba mali tuuni ni bɔ tum zaŋ chaŋ namatɛri zalisi yulibu zuɣu, n-guri ka taɣiri Saɣimbu balibu kam,ka lahi bo aadalichi zaŋ ti tingban' shŋa ŋan yɛn bo barinanima ti li. Namatɛri viɛlim Yolisim ŋɔ nyɛla din kpa talahi zaŋ ti ni di bo zalisi zaŋ ti tingbani namatɛri biɛhigu taɣibu ni di saɣimbu nti pahi namatɛri yaɣa zaa[8]

Tinduya Zuɣu So' chibisi mali niŋ

Taarihi puuni, tinduya laɣin’ kpεma din jεndi daadama yolisima kamani, Universal Declaration on Human Rights, Internatonal Covenant on Civil and Political Rights bee International Covenant on Economic, ni Social and Cultural Rights nima zaa nyεla ban bε  yuli nya namatεri daalaafee yolisim.

1972 Stockholm Declaration nima ban nya li amaa di bi sabi do zalikpana kudin ni. 1992 Rio Declaration ban bε bi zaŋdi daadama yolisim balli tumdi tuma, dimini di wuhiya ni nira kam to ni o mali soli zaŋ chaŋ lahabali wumbu polo din jεndi namatεri yεla zaa, sokam tɔɣino niŋbu gbaabu kam ni ni salo adalichi.[9]

Di Bukaata mali niŋ

Di to pam ni nira tooi nya ka baŋ tiŋgbani mini tiŋduya zalisi bukaata zaŋ ti tiŋbani namatiɛri viɛlim polo. UN lahabali tir'gahindili John Knox buɣisiya ni n zaŋ namatεri daalaafee yolisim kpεhi  tingbani zaligu kundi ni naan sɔŋ ka di mali bukaata, din yεn che ka ŋari bɔɣa din be ti mini tinduya ni, n kpaŋsiri zalisi zaŋ tum tuma, n kpaŋsiri namatεri tuma tingbani maa ni. Yaha, Knox buɣisiya ni, ti yi zaŋ  namatεri daalaafee n che ka di lεbi yolisim ti zalikpana puuni ni che ka di mali bukaata zaŋ chaŋ ti baŋsim zaŋ chaŋ daadama yolisim zaligu ni  nyε shεli.

[10]

Kundivihira mali niŋ

  1. Cooper, Nathan. How the new human right to a healthy environment could accelerate New Zealand's action on climate change (en).
  2. "Right to a healthy environment", Wikipedia (in English), 2022-01-23, retrieved 2022-04-15
  3. The Case for a Right to a Healthy Environment (en) (2018-03-01).
  4. 4.0 4.1 The Time is Now for the UN to Formally Recognize the Right to a Healthy and Sustainable Environment (en-US) (2018-10-25).
  5. The Right to an Adequate/Healthy Environment (en).
  6. Right to healthy environment (en).
  7. Validate User.
  8. Rodríguez-Garavito, César (2018), Knox, John H.; Pejan, Ramin (eds.), "A Human Right to a Healthy Environment?: Moral, Legal, and Empirical Considerations", The Human Right to a Healthy Environment, Cambridge: Cambridge University Press, pp. 155–168, ISBN 978-1-108-42119-5, retrieved 2022-05-04
  9. The Time is Now for the UN to Formally Recognize the Right to a Healthy and Sustainable Environment (en-US) (2018-10-25).
  10. The Time is Now for the UN to Formally Recognize the Right to a Healthy and Sustainable Environment (en-US) (2018-10-25).