Ndan Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV

Dagbaŋ Yaan-Naa kuro ŋun pahiri pihita ni anu

Mahamadu Abdulai IV[1][2] ( kuli noli din viɛlli ni laɣim nyuriba, alkauli naaya ka ashili yi polo). O ba n daa nyɛ Ndan Yaan-Naa Abdulai lll ( ŋmarigɔŋ), o daa ʒini la gbaŋ o ba kalinsi nyaaŋa.

Ndan Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV
ninsala
Paɣa bee dooDoo Mali niŋ
O ya TiŋgbaŋGhana Mali niŋ
YumaŋliMohammed Mali niŋ
Doɣam dabsili2 Silimin gɔli March 1949 Mali niŋ
Kpibu dabisili2018, 15 Silimin gɔli October 1988 Mali niŋ
Bala yɛlibu, sabbu bee buɣisibuSilmiinsili Mali niŋ
TumaPukpara, Toondana Mali niŋ

O dɔɣim mini o piligu bɛhigu mali niŋ

Naa Abla ŋmarigɔŋ paɣa n daa tiɣi puu dɔɣi Mahamadu silimiin-gɔli March dabaa ayi, yuuni 1949.

Shikuru Baŋsim Bɔbu mali niŋ

O daa chaŋla Gbewaa[3] secondary shikuru saha ŋɔ din nyɛ Tamale Senior High school[4] la, o daa bela du yini ka o ba kpi.

O gbaŋ ʒinibu mali niŋ

Mahamadu daa ʒini la o gbaŋ yuuni 1967 n lɛbi Dagbaŋ Gbaŋ-lana.

O Yani dibu mali niŋ

Naa Mahamadu daa ʒini la Yani nam gbana zuɣu silimiin-goli September biɛɣu piiya ni ata yuuni 1969 n lɛbi Ndan Yaan-Naa.[5]

Silimiin-goli September biɛɣu piiya ni ayi ti piiya ni ata yuŋ 1969 yuuni, ka zaŋ Naa Mahamadu Abdulai kpɛhi Katini duu ka o bahi lɛbi Ndan Yaan-Naa n-ti Dagbaŋ ka ŋmɛri malfanima, guŋgona ni wahi wabu. O daa nyɛla ninvuɣu so ŋun bori suhudoo, m mali suɣulo.

ŋuni daa nyɛ Yaa-Nanima puuni pahiri pihita ni anu Dagbaŋ bɛ ni daa zaŋ o kpehi Katini duu n yina. Taarihi wuhiya, ni o daa nyɛla Na so ŋun bɔri suhudoo, ka lahi nyɛ suɣulo-lana. O Nam salima n-nyɛ:

"kuli noli din vɛila, ni laɣim nyuriba" "Daripaɣ'bi' mankaanu" "ŋun yaaŋa yɛlimma ku kpabi Mankaanu" "Chi ku bi ka lahi niŋ wurugu" "Buɣim datei baɣa ni gɔyuunsilan' ni".

O Nam dibu saha, Dagbaŋ daa niŋ abaraka ni taɣiri suŋ o tuuli yuma anu nam ni. O daa nyɛla Council of State puuni yino silimiin-goli September yuuni 1969 Ghana[6]. Di nyaaŋa o daa lɛbi Nanima jinaduu zuɣulana Tudu yaɣili ( President of Northern Regional House of Chiefs) silimiin-goli May, yuuni 1970.

O ni daa Yani naai, Naa Mahamadu daa piila o tizo B. A. Yakubu n ʒini Gushiegu[7], o tizo ŋɔ daa kpi mi Ndan Yaan-Naa Andani lll Yani gbana dibu nyaaŋa. O daa lahi piila o bapira Saŋ-Lana n ʒili Miɔŋ[8]

Taarihi wuhiya, ni di daa ŋmanila din diɛma ka o dimnima yiɣisi zani ni bɛ yihi o Nam ni, n ŋmari gbana n-tiri Gɔbnanti ni o yihi o. Bɛla bɛla ka nyaan yibo mini noli naabu kpaŋsi. Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata dali, yuuni 1974, ka lahabali wuligi gili Dagbaŋ zaa ni bi yihi Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV Nam ni ka di pala kali soli zuɣu, amaa Acheampong Gɔmnanti yaa.

O nam yihibu ni mali niŋ

Silimiin-goli February biɛɣu pia ni ata dali yuuni 1972, ka General I. K. Acheampong ŋun daa nyɛ National Redemption Party daa ŋmɛn paai Dr. Busia party din nyɛ Progress Party. Silimiin-goli February biɛɣu pishi ni ayobu dali yuuni 1972, ka Andani-yilinima ŋma gbaŋ n-ti linjima gɔbnanti palli ŋɔ ni bɛ kpam Committee ka vihi Yani Nama zaba zuɣu. Lala gɔbnanti tibili gbulisibu ŋɔ n daa dɔɣi Ollenu Vihigu Committee. Justice Nii Amaa Ollenu n daa nyɛ committee ŋɔ zuɣu, ka Sir Tsibu Darki IX, Nana Atakora Amaniapong II ni Togbe Adja Tekpor Vl mi nyɛ committee maa puuni niraba. Ollennu Committee ŋɔ tuma daa nya mi ni bɛ vihi nya kali so dini zuɣu ka bɛ piira, gbaara ka niri lɛbi Yaan-Naa, n lahi vihi daliri shɛŋa din daa chɛ ka bɛ bi saɣiti Legislative Instrument ( L. I 59), n vihi n-nya din daa chɛ ka bɛ yee Naa Andani lll kparigu, ni pahigu n vihi n-nya Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV piibu, o gbaabu ni o nam dibu doli ka tam kali soli Dagbaŋ? Silimiin-goli April biɛɣu pishi ni ata yuuni 1974 ka National Redemption Council gobnanti yina ni Ollennu Committee ni nya shɛli nti pahi Gbaŋ piɛlli. Ollennu Committee ŋɔ daa labisila Mate Korle Committee Vihigu dibahi bahindi Ollennu Committee daa nya ka Ndan Yaan-Naa Andani IIl Yani gbana zuɣu ʒinibu daa tam ka doli kali soli, din zuɣu o nam kparigu yeebu ŋɔ daa pala aadalchi. Zaŋ kpa Ndan Yaan-Naa Mahamadu Abdulai IV piibu, o gbaabu ni Yani gbana zuɣu dibu, Committee daa zami ni Yani gbana zuɣu ʒinibu bi tam ka doli kali, daliri ŋɔ zuɣu ka bɛ yihi o nam ni. Ollennu Committee ŋɔ daa lahi zami ni din niŋ ka Andani-yilinima so bi ʒi Yani Nam dunnoya ŋɔ shɛli zuɣu maa, Ndan Yaan-Naa Andani IIl Gbaŋ-lana Yakubu Andani ll ʒini mi n lɛbi Yaan-Naa nti Dagbaŋ.

O Paɣiba mali niŋ

Naa Mahamadu daa mali la paɣiba pia ni anii(8) ka paɣaba ata daa poi kpi. O paɣiba shɛba ŋan yuya n doya ŋɔ ;

O bihi mali niŋ

O daa kani ka chɛ bihi pia ni anahi ban n-nyɛ ;

  • Mahamadu Abdulai ŋuni n daa nyɛ Mioŋ-Lana, ka Naawuni bohi o zuɣu silimiin-goli August biɛɣu pishi ni ayopɔin yuuni 2022.
  • Alhassan Mahamadu
  • Alhassan Mahamadu
  • Yakubu Mahamadu
  • Abdulai Mahamadu
  • Suɣiri Mahamadu
  • Fati Mahamadu
  • Samata Mahamadu
  • Zenabu Mahamadu
  • Mariama Mahamadu
  • Awabu Mahamadu

O kum mali niŋ

Lala dabilisi timsili maa daa lula silimiin-goli October biɛɣu pia ni anu yuuni 1988 ka Naa Mahamadu zaŋ o nuu dihi buɣa tiŋa. Bɛ daa sim so la silimiin-gɔli October biɛɣu pia ni ayopɔin yuuni 1988 Katini.

Kundivihira mali niŋ

  1. Funeral rites for late Yaa Naa Mahamadu Abdulai IV underway (in English), retrieved 2022-12-15
  2. Naa Mahamadu Abdulai, heir apparent to Yaa Naa dies (en-US) (2022-08-18).
  3. Naa Gbewaa children.
  4. Tamale Senior High School - Explore Schools in Ghana Find and connect with all schools in Ghana SHS Vocational, Universities and more. (en) (2021-07-12).
  5. “We’re ready to perform Yaa-Naa Yakubu Andani's funeral” – Family. (28-12-18) (in English), retrieved 2022-12-15
  6. Ghana Country Profile - National Geographic Kids (en) (2014-03-21).
  7. Gushiegu Municipal (Municipal District, Ghana) - Population Statistics, Charts, Map and Location.
  8. Ghana Districts: A repository of all Local Assemblies in Ghana.