Gumba salima mali niŋ

Gumba salima nyεla ninkurugu yi kani (kpi) ka bε sɔɣi n-naai ka ʒili ku’ ŋmani ka paɣaba ban nyε ninkura mi yina n-ti bo za, pipia,baɣisi kuɣili, toli, binkɔbiga,shiri bee shikiri, ni Luŋa n yina n-ti baɣisiri bee n-tɔri za maa ka salindi ninkurugu ŋun kani maa, bε yεn tola za maa ka di bi viεnyεla ka bε niŋ shiri bee shikiri maa n-ŋmurili n- kahinli zaɣi kpila m-piri ti ŋun kani maa bihi (kubihi). Ninkura pam wuhiya ni bε yi to n-naagi, bε niŋdi la di zim maaa biεla m-pahi m-mɔni zanaaza saɣim.

Saha Shɛli Di Ni Salinda mali niŋ

GUMBA SALIMA NεMA mali niŋ

Baɣisikuɣili, Dagban’ sɔŋ, Ŋmani, pipiiya, saɣibiεbila, toli mini tuliga, kpalinkpalinda, za, kom, Luŋa, kalinli, shiri bee shikiri, nti pahi binkɔbiga (noo bee piεɣu).

BAN Nɛmdi Gumba mali niŋ

Ŋun kani yi nyε doo; yaan’ yino, ni kubihi ayi.

Ŋun kani yi nyε paɣa; yaan’ yino ni kubihi ata.

BAŋMI  ŋɔ: paɣaba n-tɔri bee n-niεmdi gumba amaa doo n-zaŋdi ba ka bɛ buɣisiri ban yεn niεm gumba maa. Doo  n-lahi kpahiri luŋa n-doli ka bε tɔri guma ŋɔ.

BAŋMI ŋɔ: paɣaba n-tɔri bee n-niεmdi gumba amaa doo n-zɔŋdi ba ka buɣisiri ban yεn niεm gumba maa. Doo n-lahi kpahiri luŋa n-doli ka bε tɔri guma ŋɔ.


Gumba Salima ni niŋda Shɛm mali niŋ

Bε yi yεn to bee n-niεm gumba ŋɔ, bε yεn yεrigila dagban sɔŋ ŋɔ ka zaŋ baɣisikuɣili m-pa di zuɣu. Ka zaŋdi saɣibee n-toori za pipia ni m-pari baɣisi kuɣili maa zuɣu biεlabiεla. Doo n-toori za maa m-pari kuɣili maa zuɣu. Lala saha maa ŋun yεn daŋ baɣisi tuuli maa gbami, ka paɣ’ so buɣisi o buta. Di nyaaŋa, ŋun yεn baɣisi maa yεn lεbigila o nutali m-pa baɣisi kuɣili maa zuɣu  ka doo maa zaŋ saɣibee maa n-tabisi o nutali maa, ka o lahi lεbi o nua maa nyaaŋa ka o lahi zaŋ shihi, ka o lahi lεbigi nutali ka o lahi zaŋ shihi o nutali maa ni. (Di saha buta m-bala o yi nyε doo, o yi nyε paɣa mi lala bunahi).  Di nyaaŋa, o yεn baɣisila biεlbiεla buta ka yiɣisi ka so gba gbani n-niŋ lala. Lala ka bε zaa yεn niŋ n-ti naai. Ŋun kani maa yi nyε doo, ban yεn baɣisili maa nyεla kubihi ayi ni yaaŋga. O mi yi nyε paɣa, ban baɣisirili nyεla kubihi ata ni yaaŋa. Bε yi pili baɣisibu ka ŋun kani maa nyε doo, kubihi maa yεrimi;  “mbeye” buta ka yaaŋa mi yεli ni; “ n yuri ye” o gba buta ka yiɣisi ka bε zaŋ yi nti ti o.

Bε yi niŋ lala naai, bε yεn vaai li mi n-yi n-ti niŋ toli ni zɔŋ’ paɣa, pɔi ka bε naan yi to li, bε yεn zaŋla noo bee binkɔbi’ so bε ni mali n-lo toli maa. Bε ni lahi bo laɣifu kɔbisita ni pihita n-sɔŋ tɔli maa gbunni (Luŋa dini n-nyεli). Bε yi mali lala shili maa naai, ka ban baɣisi bee n-niεm la pa zaŋ tilisi n-to biεla ka bε kɔrigili n-kpe kuŋmani duu ka lahi zaŋli yina yaha ka bε ti lahi toli, lala ka bε yεn niŋ lala buta ŋun kani yi nyε doo, napoŋ buta maa ni ŋuni bi yεn tɔli ka di bi zaa.  Amaa, Yaaŋga maa ŋun yεn zaŋla dɔɣu n-tora. Bε yi pili tɔbu ka Luŋa kpahiri doli, ka kubihi mi bahiri liɣiri toli maa gbunni. Bε yi tora, paɣ’ so ŋun mi ŋun kani maa salima salindi o mi ka ka kpalindi kpaliŋga. Gumba salima salindila bayili mini mayili. Ŋun kani maa yi nyε naa bε ni tooi zaŋ o kpambali nama n-salindi o bee ka bε zaŋ o mayili mini o bayili salima n-salindi o.

Litiricha Biɛlima Din Be Gumba Salima Ni mali niŋ

Nira yi yɛn wuhi litiricha biɛlima ŋan be gumba salima ni, di tu ni o mi litiricha biɛlima ni nyɛ shɛli n-ti pahi ŋa shɛhiranima kamani n ni kahigi ŋa sɔŋ shɛm.

Gumba salima ŋan do gbunni ŋɔ zaa nyɛla din mali litiricha biεlima.


MƆGLAA KUKOONAA ABDULLAI SUHUYINI GUMBA SALIMA

Awulililii!! Awulililii!!!

Kukoo kpahigbaŋ

Tɔbu nachinŋmani bia

Jirigu nachinŋmani bia

Lɔɣibuli kun yili kpaa

Awulililii!! Awulililii!!

Saŋdari nachinŋmani bia

Dari nachinŋani bia

Nantoŋ pihibuli paɣasariŋmani bia

Awulililii! Awulililii!!3x

LITIRICHA BIεLIMA ŊAN BE SALIMA ŋɔ NI

Ti yi yuli salinli din be suɣusaa ŋɔ, Salinsalinda ŋɔ zaŋla yεltɔɣa baŋsim biεlima n-viεligi salima maa, ŋa shεŋa shεhira n-nyε:

Ŋun salinda:  ŋun salindi salima ŋɔ nyεla ŋun mi ŋun kani maa salima. O ni tooi nyε ŋun kani tuzopaɣa bee o ma, (mapira bee makpema).

Salima ni salim luɣ’ shεli: salima salinla kuyili sambanni, zɔmpaɣa. Ŋun salinda mini ban wumdi nyari taba.

Salima nia: Ni ti baŋ ŋun kani maa ni daa nyε so. Bee ni ti baŋ o ni daa pili shεm.

Salinsalida ni salindi so: salinsalinda ŋɔ salindi la Abdullai Suhuyini (Moglaa Kukoo Naa)

Satara kalinli: salima ŋɔ pula satara ayi. Kpalinsi n-woligi satara ŋɔ zaa. Satari tuuli ŋɔ yεrila ŋun kani ŋɔ bayili yεla. Ti yuli tuuli satarili maa kulisi maa bahigu di naarimi ni  ka satarili din pahiri ayi maa mi yεri ŋun kani maa mayili polo yεla.

Kulisi kalinli: salima ŋɔ nyεla kulisi pia.

Salinsalida biεhigu: salinsalinda ŋɔ bela suhugarigu ni ka n-salinda ŋun kani maa.

Bachinima gahimbu: Salinsalinda ŋɔ zaŋ la ʒemani kurili bachinima shεŋa n-viεligi o salima maa. Ʒemani kurili bachinima kamani; “pihipuli, Kpahigbaŋ, Lɔɣibuli.”

Kumsi lunzahim:  ti yi yuli satari tuuli maa kulisi ayi ni ata maa naabu ni nti pahi satara ayi kulisi maa zaa, Salinsalinda ŋᴐ nyεla ŋun zaŋ kumsi lunzahim n-viεligi salima ŋᴐ. Kumsi lunzahim ŋᴐ n-nyε din nyamdi kubhi mini ban wumdi nii ka duri ba. Lala kumsi lunzahim ŋᴐ n-nyε; “bia”.

Ŋahili: yaha, Salinsalinda ŋɔ lahi zaŋla ŋahili n tum tuma salima ŋɔ ni. Ŋa shεhira n-nyε: “lɔɣibuli kun yili kpaa”

Yεltɔɣ’ niɣinli: Salinsalida ŋɔ lahi zaŋla yεltɔɣinima n viεligi o salima maa. Ŋa shɔli n-nyε: “saɣindari nachima”

Labiboli:  ti yi yuli satarili kam piligu, labiboli nyεla din yina salima maa puuni, shεhira kamani; “awulililii, awulililii”

Yaha, ti ni tooi lahi yεli ni salima maa zaa nyεla labiboli dama salima maa naabu ni ti ni tooi nya “3x” din wuhiri ni Salima maa zaa lahi yεn labimi boli bee n-salim. Di kpalatalahi ni labiboli be gumba salima ni dama, di yi pala bε ni tɔri  za’ shεli  maa bimi, o bi chεri salimbu. Ŋun salinda maa kuli yεn labirimi salinda o lala buta o yi nyε doo.

SAVULUGU BILISI NAA IDDI ZIBILIM GUMBA SALIMA

Awulililii!! Awulililii!!

Bilisi ŋmambala nachima

Tabilari nachima

Suɣiri daboo

Ti baɣila yiŋ ka ʒia

Laampaɣa labikabishira

Awulililii!! Awulililii!!

Biemɔni paɣasariŋmani bia

Tɔŋ zuzɔɣisi paɣisariŋmani bia

Awulililiii !! Awulililii!!

Zoya paɣisariŋmanibia

A lεbi a nini m-biri ti.

Awulililii !! Awulililii!! 3x

LITIRICHA BIεLIMA ŊAN BE SALIMA ŋɔ NI

Yaha, ti yi lahi lihi salima ŋɔ gba, ti ni nya ka Salinsalinda ŋɔ lahi zaŋ yεltɔɣabaŋsim biεlima shεŋa n tum tuma n-viεligi o salima din kuli yεn che ka ban wumdi nii nyam. Yεltɔɣa baŋsim biεlima kamani:

Ŋun salinda:  Ban salindi salima ŋɔ nyεla ban mi ŋun kani maa salima. Bε ni tooi nyε ŋun kani tuzopaɣaba bee o manima, (mapira bee makpema).

Salima ni salim luɣ’ shεli: salima salinla kuyili sambanni, zɔmpaɣa. ŋun salinda mini ban wumdi nyari taba.

Salima nia: ni ti baŋ ŋun kani maa ni nyε so. Bee ni ti baŋ o ni daa pili shεm.

Salinsalida ni salindi so: Iddi Zibilim (Savulugu Bilisi Naa)

Satara kalinli:  salima satara nyεla satara ata, kpalinsi n-wɔligi satarili kam. Tuuli satarili maa yεrila ŋun kani maa bayili ni nyε shεli. Ti yi yuli li viεnyεla ti nya ka satarili tuuli kulisi ayi maa naari ni “nachima”. Lala yaha, ti yi lahi yuli satarili din pahiri ayi maa dimi yεri ti la ŋun kani maa mayili nyε shεli. Ti yi yuli li, ti nya ka “paɣasariŋmani bia” naari di tuuli kulisi maa. Satarili din bahindi nyaaŋga ŋɔ gba na yεri la ŋun kani maa mayili, amaa pa ŋun di tuui salinda maa n lahi bala. So n deegi o maa.  Ŋun kani maa mayiya ni tooi zoogi ka ŋun salinda maa bi mi di zaa amaa ka paɣ’ so beni m mi li ka deegi o.

Baŋmi ŋɔ:  gumba salima salimbu shee di bi kpala talahi ni yino salimi o hali ti naagi, shεba gba nyεla ban be yoma ka mi ŋun kani maa salima ,dini tooi nyε bayili bee mayili salima. Di zuɣu di bi chihira ni so deei o kpee gumba salima salimbu ni.

Kulisi kalinli: salima kulisi nyεla kulisi pia ni ata.

Salinsalida biεhigu: Salinda /Salinsalindiba  ŋɔ bela suhugarigu ni.  Ti yi yuli bahigu satarili maa bahigu kuligu maa, Salinsalinda maa yεli la shεli din wuhiri ni suhugarigu ni ka o be, dina nyε; “a lεbi a nini m-biri ti”

Bachinima gahimbu:  ban salim salima ŋɔ zaŋla ʒemani kurili mini ʒemani ŋɔ bachinima n tum tuma bε salima ŋɔ puuni. Ʒemani kurili bachinima kamaini: “tɔŋzuzɔɣisi , daboo, labikabishira” . Ʒemani ŋɔ bachi kamani; “paɣasariŋmani bia”

Yεltɔɣ’ niɣima: ban salim salima so nyεla ŋun zaŋ yεltɔɣ’ niɣima n-viεligi bε salima maa. Shεhira kamani; “ti baɣila yiŋa ka ʒia”, “ a lεbi a nini m-biri ti”

Kumsi lunzahim: ti yi yuli satari tuuli maa kulisi ayi ni ata maa naabu ni nti pahi satara ayi kulisi maa zaa, Salinsalinda ŋᴐ nyεla ŋun zaŋ kumsi lunzahim n viεligi yilli ŋᴐ. Kumsi lunzahim ŋᴐ n-nyε din ni din nyamdi kubhi mini ban wumdi nii. Kumsi lunzahim ŋᴐ n-nyε; “nachima” ni “bia”.

Labiboli: ti yi yuli satarili kam piligu, labiboli nyεla din yina salima maa puuni, shεhira kamani; “awulililii, awulililii”

Yaha, ti ni tooi lahi yεli ni salima zaa nyεla labiboli dama salima maa naabu ni ti ni tooi nya “3x” din wuhiri ni Salima maa zaa lahi yεn labimi boli bee n-salim. Di kpalatalahi ni labiboli be gumba salima ni dama, di yi pala bε ni tɔri  za shεli  ŋɔ bimi, o bi chεri salimbu. Ŋun salinda maa kuli yεn labirimi salinda o lala buta o ni nyε doo maa.

TARIKPAA ZARIKPANDANA ALIDU SUɣIRI GUMBA SALIMA

Awulililii!! Awulililii!!!

Laliyɔɣu nachima

Ŋmansaɣiri nachima

Bandi nabia,

Kudusadari

Tobu nabia

Baŋdori nabia

Kuɣititariga kun buɣi suli

Awulililii!! Awulililii!!

Daŋkuŋ paɣasara bia

Kariguŋ kom namdi zuya

Kulisi kom namdi yεbila

Awulililii!! Awulililii!!!


LITIRICHA BIεLIMA ŊAN BE SALIMA ŋɔ NI

Ti yi yuli salima ŋɔ gba, ti ni nya ka Salinsalinda ŋɔ zaŋ yεltɔɣabaŋsim biεlima n tum tuma n-viεligi o salima din kuli yεn che ka o ni salindi so mini ban wumdi nii du. Yεltɔɣa baŋsim biεlima kamani:

Ŋun salinda:  Ban salindi salima ŋɔ nyεla ban mi ŋun kani maa salima. Bε ni tooi nyε ŋun kani tuzopaɣaba bee o manima, (mapira bee makpema).

Salima ni salim luɣ’ shεli: salima salin la kuyili sambanni, zɔmpaɣa. ŋun salinda mini ban wumdi nyari taba.

Salima nia: ni ti baŋ ŋun kani maa ni nyε so. Bee ni ti baŋ o ni daa pili shεm.

Salinsalida ni salindi so: Alidu Suɣiri (Tarikpaa Zarikpandana)

Satara kalinli: salima ŋɔ nyεla satara ayi, kpalinsi n-wɔligi satarili kam Ka satarili kam mali di ni yεri shεli. Tuuli satarili maa ti nya ka Salinsalinda maa daŋ salimla ŋun kani ŋɔ bayili pɔi ka naanyi salim o mayili. Tuuli satarili maa bahigu, ti ni nya di ni naara ni “nachimba bia bee nabia” .

Kulisi kalinli: salima kulisi nyεla kulisi pia ni anahi.

Salinsalida biεhigu: Salinda /Salinsalindiba  ŋɔ bela suhugarigu ni di mini o kuli bi yεli shεli din wuhiri ni suhugarigu ni ka o be maa zaa yoli dama ti mi din niŋ ka salima ŋɔ salim bee di ni salim luɣ’ shεli.

Bachinima gahimbu:  ban salim salima ŋɔ tooi zaŋla ʒemani kurili bachinima n tum tuma bε salima ŋɔ puuni. Ʒemani kurili bachinima kamani:  “Baŋdori, Kuɣititariga, Kudusadari, Bandi , Laliyɔɣu, ŋmansaɣiri , Daŋkuŋ , Kariguŋ”.

Ŋahili : ŋun salim salima so nyεla ŋun zaŋ ŋaha n-viεligi bε salima maa. Shεhira kamani: “Kuɣititariga kun buɣi suli”

Kumsi lunzahim: ti yi yuli satari tuuli maa kulisi ayi ni ata maa naabu ni nti pahi satara ayi kulisi maa zaa, Salinsalinda ŋᴐ nyεla ŋun zaŋ kumsi lunzahim n viεligi yilli ŋᴐ. Kumsi lunzahim ŋᴐ n-nyε din ni din nyamdi kubhi mini ban wumdi nii. Kumsi lunzahim ŋᴐ n-nyε: “nachima, bia, nabia.”

Labiboli: ti yi yuli satarili kam piligu, labiboli nyεla din yina salima maa puuni, shεhira kamani; “awulililii, awulililii”

Yaha, ti ni tooi lahi yεli ni salima zaa nyεla labiboli dama salima maa naabu ni ti ni tooi nya “3x” din wuhiri ni Salima maa zaa lahi yεn labimi boli bee n-salim. Di kpalatalahi ni labiboli be gumba salima ni dama, di yi pala bε ni tɔri  za shεli  ŋɔ bimi, o bi chεri salimbu. Ŋun salinda maa kuli yεn labirimi salinda o lala buta o yi nyε doo.

Di Daanfaani mali niŋ