E-Class

Doro Lubu Na
Yaɣ shelioccurrence, external risk, health risk Mali niŋ
Pahi laalaamu doro Mali niŋ
N tahipathogen spread Mali niŋ
Handled, mitigated, or managed byoutbreak prevention, outbreak management Mali niŋ

Dɔr' libigirili alaafee baŋsim yaɣili din su kpahimbu mini yɛla waligibu alaafee tuma yili mini dɔriti biɛhisi salo ni nyɛla lahiʒibu doro yibuna kpaŋsibu saha shiɛli mini yaɣ’shɛli. Dini tooi gbaai niriba bɛla ʒi’lelini bee ninvuɣ’ tuhi-tuha anduniya yaɣ’shɛli ni. Lahiʒibu dɔr' loorili din gɔhi taba yaɣa dibaata zuɣu ni tooi saɣi ka di lee dɔr' libigirili. Alobo doro nyɛla din pahi dɔr' libigira puuni n-ti pahi dɔriti din yi ʒilɛli ni na kamani kom bee bindira ni dɔriti. Dini tooi dam tingbani yaɣ’shɛli bee tingbani bɔbigu. Alaamu dɔriti nyɛla anduniya zaa dɔr' libigira di yi niŋ ka di lu tingbani bɔbigu zuɣu anduniya yili. Alaafee baŋsim yaɣili din su kpahimbu mini yɛla waligibu alaafee tuma yili mini dɔriti biɛhisi salo ni nyɛla lahiʒibu doro yibuna kpaŋsibu saha-shɛli mini yaɣ’shɛli. Dini tooi gbaai niriba biɛla ʒilelini bee ninvuɣ’ tuhi-tuha anduniya yaɣ’shɛli ni. Lahiʒibu dɔri-loorili din-gɔhitaba yaɣa dibaata zuɣu ni tooi saɣi ka di lee dɔr' libigirili. Alobo doro nyɛla din pahi dɔr' libigira puuni n-ti pahi dɔriti din yi ʒileli ni na kamani kom bee bidira ni dɔriti. Dini tooi dam tingbani yaɣ’shɛli bee tingbani bɔbigu. Alaamu dɔriti nyɛla anduniya zaa dɔr' libigira di yi niŋ ka di lu tiŋ gbani bɔbigu zuɣu anduniya yili.

Di gbunni mali niŋ

Di tooi mali dɔri-libigirili mini alobo doro n kuri bukaata yinsi saha shɛŋa. Vihiro-vihiro nima Manfred S. Green mini o taba buɣisiya ni-di tuya ni alobo doro zani n-ti la salo ban-galisi zuɣu kamani Chambers Concise Dictionary mini Stedman’s Medical Dictionary ni saɣiti di waliginsim shɛm.[1]

Dɔri-libigirili vihigu mali niŋ

Vihigu yi-ti niŋda n zaŋ jɛndi dɔri libigirili, alaafee baŋsim yaɣili din-su dɔriti vihigu namla so-doli shɛŋa salo pam ni sVihi baŋ doro maa na ni be shεm (doro maa ni aɣiti. Kamani United States tuma duu din-su doro gu ka taɣi ni wuhili shɛm, ka shɛŋa n-nyɛ ŋaŋ dolinaŋɔ:[2]

  • Vihi-baŋ dori libigirili bɛnibu biɛhigu ni (salo ban-gbahi dɔriti nyɛla din pun niŋda, ʒilɛli-ni ni din pahi pahi?).
  • Tabata niŋbu ni vihigu din-niŋ dɔri-libigirili zuɣu
  • N-nam dɔri-libigira so-dolisi din wuhiri di gbunni ni nyɛ shɛli ka dinni tooi n tiri wuhi ŋuni/bo n lee tu ni di zaŋ pahi di ni gbahi shɛba ni.
  • N-zaŋ komputa tabiibi baŋsim m-buɣisi wuhi dɔri-libigirili ni wuligiri shɛm kamani doro vihisi ni tiri alaafee guzuli lahabali shɛm.
  • N-nam bɔhisi (Bo-nlee tooi tahiri dɔri-libigirili na?)
  • N-karim baŋ bɔhisi ŋɔ ni nyɛ shɛli (n-laɣim lahabaya ka pari-pari ŋa)
  • N-labi yuli bohisi maa ka lahi niŋ vihigu din-ti tooni.
  • N-zaŋ di ni vihi n gbahi yɛli gbahira shɛŋa n-ti salo ʒileya ni zaa.

Saha shiεli bε ni ni tooi yεli ni dɔr' loorili naaya mali niŋ

Zaligu wuhiya, ni bε ni tooi yεli ni dɔr’ lurili naaya di yi yina buyi zuɣu n yuui ka bε bi lahi nya  doro maa ninvuɣ’ palli nii yaha, amaa shεŋa ŋuna din tooi  nya buta zuɣu.[3]

Doro Lubu Na Zaligu/ Dɔr loorili Zaligu mali niŋ

Doro lubu na zaligu na pɔrrimi ka di pa tingbana zaa m mali  soya zaa zaŋti dori loorili zaligu. Amaa tingban’ shεŋa kpaŋdi bε maŋa m mali di zali bihi tumdi tuma, shεhira kamani zaligu din gbubi salo daalaafee  “public health law”.

Kundivihira mali niŋ

  1. Dr. M.S. Green. When is an Epidemic an Epidemic? (English). Retrieved January 2002.
  2. https://www.cdc.gov/excite/classroom/outbreak/steps.htm
  3. Division of Scientific Education and Professional Development (DSEPD) mission statement (English). Centers for Disease Control and Prevention.