E-Class

buŋa
taxon
Di bukaatadonkey Mali niŋ
Nangban yiŋga YuyaEquus africanus asinus Mali niŋ
Yaɣili Kpamlisubspecies Mali niŋ
Lamba ZuliyaEquus africanus Mali niŋ
Taxon common nameÂne commun, Âne, osioł zwyczajny, pollín, osel Mali niŋ
This taxon is source ofdonkey meat Mali niŋ
Sequenced genome URLhttp://www.ensembl.org/Equus_asinus_asinus Mali niŋ
MCN code0101.30.00 Mali niŋ

Buŋa[1] nyɛla yiŋ binkɔbigu ŋun yi wahu zuliya puuni. O nyɛla binkɔb' so ŋun zooi gbansabila tiŋgbani ni ka bɛ zaŋ o lee binkɔb' so ŋun tumdi tuma pam kamani zuŋɔ yuun' tusa anu n-kuli bala (5000 years). Bunsi ban be dunia yaangi zuɣu zuŋɔ gari tuhi-kɔbisinahi (400 thousand). Bɛ tooi zooya ka bɛ bela tiŋgbani shɛŋa din na lɛbigira ni ka bɛ tooi kuli zaŋdi ba leeri bɛ tuuntumdi binkɔbiri. Tuuntumdi binkɔbiri tooi zooya ka bɛ nyɛla binkɔbiri ban bindira nyabu dii ka wahala. Bunsi bela n-tooi be tiŋgbani shɛŋa din pun lɛbigi puuni ka bɛ zaŋ ba lee yiŋ' binkɔbiri bee binkɔb' diɛmda.Lala n-lahi nyɛli, buŋa nyɛla alahaʒiba binkɔbiga, buŋa yi niŋla yuunkɔb'ga gba o ka o yi pa miliya, sahakam shee o lana kuli taɣiro n kpɛhiri, ka o tɛha nyɛmi ni o lan' ŋɔ yi guho n-je, o ni kari o laɣiri naba na. Yaha, di be bunsi biɛhisi puuni, ka ban maliba kuri bukaata ka mali kpahima nyɛrili, kotɔmsi, soyikana nti suhi n buŋa ni o chani la saɣnarigu ka buŋ maa yi ʒaya n wumda, o yi zaŋ buŋ maa yi chaŋ ka ti bɔri ni o zaŋ o n gari kukuo buŋ maa pala ŋun yɛn chaŋ, ni ka lala n nyɛ alikawule maa. Hali ayi yɛli mi ni a yɛn zaŋɔ tiʒila kawana kpalaŋ piya, ayi chaŋ nti pahi kawana tahili dizuɣu o pala ŋun ni chaŋ, naɣila kpalaŋ pia maa noli. Lala ka kpɛŋ lana Naawuni nam lala binkɔb'gi ŋɔ "buŋa"'.

O daanfaani nima mali niŋ

  1. Buŋa soŋdi daa bihi ʒiri bɛ daguya chani daa.
  2. Buŋa lahi soŋdi pukpariba ka bɛ ʒiri bɛ pu zuri puri ni kuni yiŋsi.
  3. Shɛba lahi bari bunsi chani bɛ bukaata malisi shee.

Kundivihira mali niŋ

  1. Naden, Tony. 2020. Pictures and words, Dagbani Dictionary.


Lahabali ŋɔ kuli nyɛla zaɣa ŋmaa. A ni tooi sɔŋsi Wikipedia ka ti sabi li ka di yaligi.