E-Class

Binŋmaa
Yaɣ sheliwoven fabric Mali niŋ
Tingbani shɛli din yinaGhana Mali niŋ
Binyɛra ka bɛ zaŋ namligumdi, dye Mali niŋ
Fabrication methodstripweave Mali niŋ


Binŋmaa shɛbu
Smock from Northern Ghana
Smock from Northern Ghana

Binŋmaa nyɛla bin yɛr' shɛli din nyɛ Ghana nu' zuɣu dini. Di nyɛla Ghana tuduu polo nim' kali niɛma. Tɔ amaa di pa nyɛla binyɛri shɛli niriba pam ni yɛra Ghana bɔba ni yaɣa zaa.[1][2][3]

Piligu mali niŋ

Bɛ ni mali tani shɛli n-shɛri binŋmahi nyɛla bɛ ni wuɣiri shɛli nuu ni. Lala bin yɛrigu ŋɔ yila Ghana tudu yaɣili polo na. Tudu yaɣili nima kali niɛma n-nyɛ binŋmahi. Tudu polo nanima mi n-daa tooi zooi ka bɛ yɛri binŋmahi. Di yɛbu daa tooi lahi zoola dabisa gahinda dali kamani chuɣu dabisa. Tɔ amaa zuŋɔ di nyɛla binyɛr' shɛli tarimba, paɣaba ni bihi zaa ni yɛra Ghana n-ti tabili duniya yaɣa zaa.[1][2]

Tani mali niŋ

Binmaŋli ka bɛ booni tani shɛli bɛ ni mali shɛri binŋmahi. Nu' ni ka bɛ wuɣiri li. Dabba n-daa tooi zooi n-wuɣiri lala tana ŋɔ; amaa zuŋɔ paɣaba gba pa nyɛla ban zooi di wuɣibu ni, ballee tiŋ' kara ŋan be tudu polo la kamani Tamale, Bolgatanga n-ti pahi Wa.[1]

Paɣaba mini dabba zaa mali binmaŋa n-diri naɣachiinsi.[1] Binŋmahi ka dabba tooi mali ŋa shɛra. Paɣaba mi mali binmaŋa n-sɔr' chinchini, n-niŋdi bɔɣiparigu ka mali li m-bɔbiri bɔbiga.

Tani shɛŋa bɛ ni mali shɛri binŋmahi balibu zooya. Ŋa shɛŋa n-nyɛ kpaan kɔbiga,

Daabiligu mali niŋ

Binŋmahi nyɛla bɛ ni tooi shɛri shaŋa Ghana tudu yaɣa la polo tinsi pam amaa di daabiligu nyɛla din tooi zooi Tamale, Bolgatanga ni Wa; tudu yaɣa maa tiŋ' zuɣuri. Bɛ ni tooi lahi mi ka binŋmahi daabiligu tooi lahi be nyɛla Naya (Yendi), Daboya ni tinsi pam din be tudu yaɣili polo maa.[1]

Binŋmahi daabiligu soya zooya pam. Di piinimi ni gumdi kobu. Din pahi n-nyɛ gumdi mibu; paɣakpamban-tooi miri gumdi. Gumdi mibu ni ka mi' shɛli bɛ ni mali wuɣiri binŋmahi tana yirina. Mihi ŋɔ ka kpaluhi mi yɛn da n-zaŋ wuɣi tana, ka zaŋ kohi n-ti ban shɛra ka bɛ mi zaŋ tana maa n-she binŋmahi. Biŋma' shɛriba kohiri binŋmahi tir' ban yɛn da n-ye bee daabihi ban yɛn da n-ŋmaligi kohi.[1]

Balibu mali niŋ

Binŋmahi balibu zooya. Ŋa shɛŋa n-nyɛ dansichi, binŋmabaɣiri, kpaakuto, sandaŋ yibu, yabili, barimaasu, gbaɣino, kparigu, ni ŋan pahi.[1][2][3]

Yensichi/Dansichi mali niŋ

 
Yensichi/Dansichi

"Dansichi", nyɛla Gbengbehili zilli. Ka di gbunni nyɛ " zaɣi gaŋ/ zaɣi yini." Bee binshɛɣu a ni ye m pa ningbuna zuɣu.

Dansichi ka bɔɣiri. Di binsuriti bela di luɣa ni. Di nyɛla sitira shɛli niri kam ni ni tooi ye .

Dagbamba yensichi maŋli nyingɔli ni wuɣi. Bɛ kuhili mi viɛnyɛla. Kuhibu maa ka ti mali baŋdi waliginsim din be Dagbaŋ yensichi mini Guriŋ polo ŋɔ yensichi.

Binŋma' Baɣiri mali niŋ

Binŋmaa Baɣiri nyɛla yensichi din mali bɔɣiri. Ka di bɔɣiri maa waɣi saɣisi ŋun yali maa kpunkpanguhi. Ka di waɣilim paai gbali pina ni. Di binsuriti bela di tooni. Ka di nyingoli ni kuhi viɛnyɛla. So yi ye binŋmaa Baɣiri ka di waɣi paai o dina, tɔ bɛ baŋya ni ka o binŋmaa m-bala.

Dagbamba yɛri "Kpaakuto" m-pari binŋmaa Baɣiri zuɣu. Ka lahi yari "Yebili" m pari di zuɣu. Dagbaŋ binŋmaa daa nyɛla nabihi binyɛra. Amaa zuŋɔ, ŋun mali yiko dini n nyɛli.

Binŋmaa ka Dagbamba mali diɛmdi diɛma ti churi puhibu ni, ti kuya malibu ni, n ti pahi ti deen' nim kaaibu.

Kpaakuto mali niŋ

Kpaakuto mini binŋmaa baɣiri ŋmanila taba. Amaa ka di lee mali bɔɣi waɣila. Di bɔɣiri waɣimi na hali ni nuchehi ni. Ka yalima. Ka di mammaŋ mi waɣi paai dina ni. Di gba binsuriti bela di tooni.

Bɛ yarila Kpaakuto pari binŋmaa baɣiri zuɣu. Ka binŋmaa baɣiri mi pa yensichi zuɣu. A yi ye Kpaakuto m pa binŋmaa baɣiri zuɣu, di bi tu ni binŋmaa baɣiri maa luɣishɛli yina.

Kali puuni, nanima n yari li Alizumma mini Atani. Zamaatu yi niŋ ka so yali , tɔ di wuhiri la lala niri maa zaashee biɛhigu puuni ni nyɛ shɛli.

Nabiyɔŋ yi ye Kpaakuto, kali ni wuhi shɛm,  o yɛn kahila Kpaakuto maa nudirigu m pa o bɔɣisapim zuɣu. Ka di wuhiri ni o na bi di nam.

Tarim yi ye Kpaakuto, kali wuhimi ni o kahimi di bɔɣiri ayi maa zaa m-pa o bɔɣisapima zuɣu.

Luɣushɛli kali ni tumdi tuma, a yi ti ye Kpaakuto ka pa naa bee nabiyɔŋ, zaligu ni di a.

Yabili/ Yabile mali niŋ

Yabili kuli bemi ka Kpaakuto la. Amaa ka lee mali naɣichiinsi di nyɔɣu ni. Yabili mali la binsuri yini. Ka di surigu maa galisi m pa puli zuɣu.

A yi yuli Zabaɣa nuu, ŋun kuli mali yiko, ŋuni n yari yabili. Amaa ti nim Dagbaŋ ŋɔ, nanima n yari li.

Gbaɣino mali niŋ

Gbaɣino nyɛla binyɛr'shɛli bɛ ni ku bukaatanim n-niŋ shɛli ni ka ni tooi gu ninsala ka che chuuta kamani malfa, sua, piɛm, ni ŋan pahi. Gbaɣino pula bu yi; tɔbu gbaɣino ni

kuyili gbaɣino.

Tɔbu gbaɣino mali niŋ

Di nyɛla sitira shɛli din pa nachiinsi sitira. Nimɔhi dali sitira n-nyɛ li. Dagbamba gba "bulletproof vest"  m bala. Dama himma m be dini. Di shɛŋa nyɛla musulinsi dina. Ka shɛŋa mi nyɛ dagbandɔhili dina.

Gbaɣino nyɛla binshiɛɣu kam din ni tooi gu ka taɣi a nyɛvuli nimɔhi dali.

Di zuɣu ti mali:

  1. Zupili-gbaɣino
  2. Gbaɣino - shelɔrigu
  3. Kpalan-nyirichoo gbaɣino ni
  4.  Gbaɣino yarili

Kuyili gbaɣino mali niŋ

 
Gbaŋlan' maa yɛla Kuyili gbaɣino

Di nyɛla "nimbe-gbaɣino".  Ka di dihi tabili ni Gbaŋlana yi ye li, nini biɛɣu kam ku lahi tooi niŋ o chuuta. Lala gbaɣino ŋɔ pala din ni tooi gu o ka che malifa bee sua. Duŋ gbaɣino n kuli nyɛ li.  Ka di mali saba.

Naa kam mali la o kuyili gbaɣino. O ni ti yɛn kani ka o Gbaŋlana zaŋ shɛli gili yili. Ka Gbaŋlana m-bɔri li zaana.

Di ni tooi nyɛ o Yɛbi dini. Di yi lee ka o ba daa bi tooi nya daliri m-bo li sɔŋ.

Amaa shee Gbaŋlana maa mi la di chiha yihili pɔi,  ka naa n yi zaŋ li ye m-mali o ba kuli.

Kparigu mali niŋ

 
Naa maa yɛla Kparigu

Kparigu nyɛla binyɛrigu  shɛli gbengberi ni daa zaŋ kpena Dagbaŋ. Ti Dagbaŋ ŋɔ, kpargu pu la bu yi; nam kparigu ni nachiinsi kparigu

Amaa, nam kpargu ŋɔ yɛltɔɣa ka ti yɛn yɛli.

Tani din nyɛ zaɣimaŋli ka piɛla ka bɛ mali shari nam kparigu. Di bɔɣiri yɛlim mi, ka di mammaŋ waɣi paai ŋun yali maa naba ni. nam kparigu ka nachiinsi dihibu kamani wuɣibu. Di mi ka bingara bee ziifu. Nam kpargu malila bukaata diba ayi ko Dagbaŋ:

  1. Dini n kpuɣiri nira dariza tahiri namin zaa shee.
  2. Dini ka bɛ mali simsiri nanima.

Teela bi shari nam kparigu Dagbaŋ. Kali soli zuɣu, bɛ kuhiri la nam kpargu bɛ nuuni. Teela yi ti she nam kpargu, di lahi pa nam kparigu. Di mi ka daa ni n-kɔhiri a. Ŋun yɛn di nam ŋɔ n puhiri di shabu. Ka di naan yi zaŋ li pahi nam-zupiligu zuɣu, ni nam jaangbee, n galisili zaŋ ti ban yɛn leegi a naa maa.

nam kparigu zaashee tibisa pam Dagbaŋ nam puuni. Di mi yarila bu yi ; a nam dibu dali, ni a kum dali.

A yi diri nam ka ti taɣiri nam din gari a ni daa gbubi shɛli maa, kali saɣi ti ni a ni tooi zaŋ nam kpari kurili la di napalli maa, di yi niŋ ka yiko kani dari kpari palli.  

Amaa naa yi di nabɔbili ka ti kani, o ni kpalim nam shɛli la ni kpargu ka bɛ yɛn zaŋ simsi o. Kpari kura la mi, Yaawum Gbaŋlana n yɛn zaŋ li ye n-niŋdi yaandi.

Kundivihira mali niŋ

  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 "International Journal Advances in Social Science and Humanities" (in English). International Journal Advances in Social Science and Humanities. ISSN - 7474 2347 - 7474 Retrieved January 2016.
  2. 2.0 2.1 2.2 "Dress aesthetics of smock in northern Ghana: Form, function, and context" (in English). Journal of Textile Engineering & Fashion Technology Volume 1 (Issue 2). ISSN 2574-8114. Retrieved March 15, 2017.
  3. 3.0 3.1 (2015) "Smock Fashion Culture in Ghana’s Dress Iden-tity-Making" (in English). IISPE Vol 18. ISSN 2225-0964.