Climate change vulnerability

(Climate Change Vulnerability ka di tom m-bahina)

E-Class


Bo n-leei Nyɛli mali niŋ

Di nyɛla binyɛra zaŋ labi yiriŋ din mali barina zaŋ ti tiŋgbani namatiɛri[1]. Lala n-lahi nyɛli ka di mali barina pam n-zaŋ ti daadama nima mini binkɔbiri biɛhigu puuni, "climate chance vulnerability" bela papaya tiŋbana puuni mini biɛhigu puuni ka na zaa ŋɔ mali di soya. Anduniya yili baŋdiba wuhiya ni niriba mini binkɔbiri kamani milliyɔŋ diba ata n-ti pahi tuhikɔbisiyɔbu (3.6billion) m be lala barina ŋɔ puuni[2][3]

Hurrican Ida (2021) wuhiya ni yɛla pam n tahiri lala barinanima zaŋ kpa lala valunerability ŋɔ na, ka ŋa shɛŋa n-nyɛ kamani; ti tiŋgbani bi gbubi viɛnyɛla, lɛbiginsim kalinsi, n-ti pahi gomnan-ti so'shɛŋa di bi doli so' viɛla, fara ni fakari n-ti pahi zilinsi[4].[5]

Di balibu mali niŋ

Di Barinanima mali niŋ

Ŋa barinanima zooya pam ka di ka la zaŋ buɣisi;

1.Di saɣindi ti biɛhisi shee; tihi nyɛla din mali anfaani pam n-ti biɛhigu puuni, dama a yi yuli pɔhim yi zɔra dini n-taɣi ti ti yiya mini ti arizichi ka lahi guri ŋa, amaa di yi niŋ ka ŋa yi kani ka pɔhim yi kuli yiŋsina a yɛn nyami ka di ze n-fuɣi ti yiya min ti bɔmma shɛhi zaa taha n+labi. Ka di yi ti kana lala maa salinima niŋdi wahala la pam dama a yi pun ka laɣifu a nuuni biɛhigu ni nima yoli dama a dooshee ni niŋ wahala[6].

2.Di mali barina pam n-zaŋ ti daalaafee; tihi mini tiŋbana namatiɛri pam nyɛla din sɔŋdi pahiri ti alaafee bee n guri ti ka chɛri dɔriti pam. Dinzuɣu di yi niŋ ka lala binyɛra ŋɔ maa yi kani ka alɔbɔ doro yi luna di diri salinima nyɛvuya pam dama dini n di bɛni n-yɛn taɣi ti maa ti mi ŋmahi ŋa zaa labi[7].

3. Di duhiri ti lampoo yɔri; din duhiri ti lampoo yɔri shɛm nyɛla di yi niŋ ka zɛɣu y zɛ n saɣim binyɛra pam di nyɛla din kuri arizichi pam dama di yi saɣim tiŋgbani maa nɛma shee laɣifu ka Gomnan-ti bɔ m mali ŋa zaa viɛnyɛla bee alɔbɔ ŋɔ yi paai tiŋgbani maa ni niriba bɛ lihiri la gɔmnan-ti nini ni o yi na ti bɔ sɔŋsim tiba din kuli yɛn che ka bɛ labi mali bɛ biɛhisi zali viɛnyɛla ka ŋa zaa ŋɔ maa nyɛ din saɣim di arizichi pam ka labisiri tiŋgbani nyaaŋa[8].

4.Di lahi saɣindi ti konyuri soya bee mɔɣa; lala n-lahi nyɛli ka di saɣindi ti konyuri soya mini ti mɔɣa zaa.

5.Di che ka bindirigu mali shaara; di yi ti kana lala tiŋgbani maa tam bi lahi yihiri li dama binneembihi Shɛba ban be tiŋgbani maa puuni maa zaa yɛn kpimi dama tulim ko n-yɛn kuba. Ka lala zuɣu tooi chɛri ka pukpariba bɛ lahi kɔri nyɛla, ka di mi yi ti kana lala bindirigu yɛla niŋdi la shaara tiŋgbani maa puuni[9]

6.Di lahi che ka niɣilimbuɣim mali yɔri bee n pahira; di barina ŋɔ kuli nyɛla di yi ti niŋ ka lala kana, ti chemi ka tiŋgbani maa duɣira ka ti bɛ lahi nyɛri pɔhim maha. Dinzuɣu a yɛn nyami ka silimin kikahi mi kafuna zaŋ bɔ maasim ti ti maŋa kpaŋsi pam dama daadam kam ni yɛn duɣi mi ka o bɔri so' shɛŋa o ni yɛn doli n bo maasim n-ti o maŋa dinzuɣu a yɛn nyami ka laati bee niɣilimbuɣim zaŋ tum'tuma kpaŋsi ka lala maa tooi duhiri laati yɔri pam hali ka saɣindi ti duri nɛma mini arizichi[10].

Kundivihira mali niŋ

  1. "Climate change vulnerability", Wikipedia (in English), 2022-04-08, retrieved 2022-05-05
  2. Global warming in 2022: causes and consequences (en) (2021-07-28).
  3. Ghana Climate Vulnerability Profile (en).
  4. Climate Change Vulnerability Assessments | Massachusetts Wildlife Climate Action Tool (en).
  5. Climate change and health (en).
  6. 10 Climate Change Impacts That Will Affect Us All (en) (2019-12-27).
  7. Climate change impacts | National Oceanic and Atmospheric Administration.
  8. Effects Of Climate Change (en).
  9. What Are the Effects of Climate Change? (en).
  10. What Is Climate Change? | Causes, Effects and Solutions (en-US) (2019-10-01).