Children's rights

(Children's Rights ka di tom m-bahina)

E-Class

Children's rights
Yaɣ sheliHuman rights Mali niŋ
Hasitagimánáidvuoigatvuođat Mali niŋ
Bihi Yolisim Anfooni

Bihi Yolisim (ni simdi shεli) mali niŋ

Bihi yolisim nyεla daadama yolisima la ni zaɣ’ yini din nia kpa ka nyε taɣirisuŋ zaŋ ti ban ka yaa ʒilεli ni. (di bi tu ni di zaŋ li gabi bi’ pɔla yolisima la ni) . Yuuni 1989 laɣingu din daa laɣim zaŋ chaŋ bihi yolisma polo daa wuhi bia ni nyε so, n-wuhi ka o nyεla “ daadam ŋun yuma bi paai yuum’ pia ni anii, naɣila zaligu n-ti lala niri ŋɔ soli, pam daa pun nyε lala soli ŋɔ. Bihi yolisima nyεla ni bε mali soli ni pahi laɣingu kam ni bε mini bε laamba zaa, bε mali soli ni niriba nya ba ka bε nyεla daadama ka lahi mali soli zaŋ chaŋ bin’ shεŋa din tu ni o mali din yεn taɣi ka gu o ni barina, bε mali soli zaŋ kpa bindirigu nyabu polo, shikuru soli, alaafee soli, nti pahi tingbani zalisi zaa din gbubi bihi soya polo[1][2]

Bihi yolisim yɛla dibaanu din kpa talahi.[3]

Bihi yolisimnima (Children's rights) n-nyɛ; alaafee bɔmma, karim baŋsim bɔbu, Daŋ puuni biɛhigu, diɛma diɛmbu, biɛri suŋ nti pahi ni ti gu ka taɣi ba ka che boliyoli ni zaɣ'biɛɣu kam zaa nyɛla bihi ni tu ni bɛ nyɛri shɛli bɛ ʒilɛli puuni.

Daliriti mali niŋ

Daadama yolisima pam m beni, din kpεma mini din bali zaa, din gbibi bihi zaa ni bi’ shεba ban gahim, ka naanyi che din bihi simdi shεŋa. Bihi mali la sama zaŋ chaŋ bε ni kpa talahi zuɣu domini bε ni sa nyε sɔhibiεɣuni kpamba la zuɣu, bε simdila gbubiri suŋ, ni barinanima ni, di tumi ni b ε nyε taɣibu ni gubu ka che barina kam.[4]

Kamani zalisi ni wuhi shεm, bihi ka bε dahalali bee yolisim/soli ni bε gbaai gbaabunima n-ti bε maŋa dunia ŋɔ yaɣa za. Amaa ban guli ba, bε laamba, dundonani tuntumdiba, karimbanima, bipɔla tuntumdiba ni kam pahi zaa mali yiko ni bε sɔŋ bihi ka bε pii piiri suŋ. Ninvuɣ’ shεba niŋ yεda ni salo bε tiri bihi piibu sɔŋsim din saɣiba  ka di zuɣu che ka bihi ka yaa.

Kurumbunni Bihi Yolisim Gbunni mali niŋ

Sir William Blackstone (1765-9) daa nyεla bihi laamba tuma ka di nyεla soya dibaata zaŋ ti bia. maalibu, gubu ni wuhibu.[5]ʒeman’ palli ŋɔ, bia malila soli ni o dee dimbɔŋɔ zaa la o laamba sani.

League of Nations nima daa deela Geneva Declaration of the Righta of the child (1924) nima zalisigu la din wuhiri ni bia simdi ka o deei wumsibu din yεn che ka o zooi, ka wuhi  ni bi’ so kum ni mali simdi nib ε dihi o, bia ŋun biεra simdi ni o nyε tibir’ suŋ, bia ŋun labiri nyaaŋga nyε zoosim, bia ŋun nyε kpibiga ka ka kpεhili shee nya kpεhili shee ka mali yolisim ni o nya taɣibu barina yi ti yεn paagi o.[6]

Tinduya laɣingu(UN) Universal Declaration of Human Rights (1948) bε zalikpani din pahiri 25(2) yuli nya din tu ni ma gbubi o bia shεm. “gbubir’ suŋ ni sɔŋsim nti pahi bihi zaa ni simdi biεhigu puuni taɣir’ shεli din pa gaŋbu ni ŋan kam pahi zaa.

Bɔna Pubu mali niŋ

Bihi mali la daadam yolisima balibu dibaata din be international human rights law. Bε gba malila daadama nama yolisim kamani ninsarinsi la, dimini daadama yolisima kamani, yolisim ni a kpuɣi bee n-kuli doo ŋmanila din bi tumdi tuma naɣila bi ti paala yuun’ shεŋa, yaha, bε lahi malila daadam  yolisim’ gahinda din kpa talahi  ni di guli ba bε yi ti bi yaɣi lala[7][8]

Kundivihira mali niŋ

  1. 12 Child Rights Everyone Should Know (en-CA) (2020-11-02).
  2. Nyarkoh Koomson, Kwesi. The rights of children in Ghana (in English). ISBN 978-3-668-30461-1.
  3. What are Children's Rights? | Children's Rights Alliance.
  4. "International Law Concerning Child Civilians in Armed Conflict", Wikipedia (in English), 2022-04-10, retrieved 2022-04-19
  5. Parent And Child (en-US).
  6. University of Minnesota Human Rights Library.
  7. Children’s Rights (en-US) (2012-08-09).
  8. Archard, David William (2018), Zalta, Edward N. (ed.), "Children's Rights", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2018 ed.), Metaphysics Research Lab, Stanford University, retrieved 2022-05-04