Baŋsim dunoli:Malaria

Kpaɣ'ʒiɛɣu doro nyɛla dor' shɛli din yiri na duunsi dimbu ni na. Di nyɛla doro din gbahiri ninsalinima ni Binkɔbiri ban be biɛhigu puuni. Kpaɣ' ʒiɛɣu doro maa nyɛla dor' shɛli din chan doli saha saha Ghana tingbani ni. Di tooi ka ddi mali yaa saha shɛŋa n-nyɛ shiɛɣini. Doro ŋɔ ni gbaari daadam shɛm dolila Ghana yaɣ' shɛli niri ni be, bee wuuni bee di shiɛɣini waɣilim tariga. Doro ŋɔ tooi nyɛla din dii ka yaa Kpinibilaa goli ni hali ni Nolɔri goli ni (December to March) ka daliri din tahi lala ŋɔ na nyɛla lala saha ŋɔ maa tooi zooya ka saa nyɛla ŋun yɛn zani ka bi lahi mira, di saha wuuni n-yɛn bala. Shiɛɣu buyi n-sheeri Ghana tingbani wulinpuhili mini tingbani sunsuuni yuuni puli ni ka di ni tooi sheeri saha shɛŋa n-nyɛ Konyuri chuɣu zaŋ ti to Chimsi goli ni (April to June) ni Damba mini Bandacheena sunsuuni (September to November ). Tɔ amaa Ghana tudu polo ŋun shiɛɣu sheerila yim ko yuuni puli ni. Di piinila Chimsibilaa n-ti niŋ yaa Buɣim goli ni ka ti naai Dambabilaa goli ni. Shiɛɣu maa tooi sheerila kamani chira-ayɔbu zaŋ chaŋ chira-ayɔpɔin tudu polo amaa tudu zuɣusaa ŋuna, chira-ata zaŋ chaŋ chira-anahi sunsuuni, di zuɣu kpaɣ' ʒiɛɣu doro ni tooi mali yaa saha shɛŋa n-nyɛ Buɣim goli hali ni Bandacheena goli puuni. (July to November ).

Ghana tingbani wulinpuhilj polo, kpaɣ' ʒiɛɣu doro ŋɔ tooI mali yaa kamani chira-awɔi zuɣu bee n-gariti gba. Di tooi piinila Chimsibilaa mini Chimsi sunsuuni (May to June) amaa ka di yaa zaa nyɛ Gaambanda n-ti kpa Bandacheena puuni. (October to November ). Ghana salo zaa nyɛla ban zuɣu ŋmɛri salim zaŋ kpa kpaɣ' ʒiɛɣu doro ŋɔ polo, tɔ amaa bilɛri ban bi paai yumaa anu mini paɣipuulaannima n-nyɛ b

Doro ŋɔ ni tooi gbahiri shɛba pam ka di daliri nyɛla ti' dɔhir' shɛŋa bɛ ni yɛn mali dɔhiri bihi mini shir' shɛŋa bɛ yɛn mali chibiri paɣipuulaannima ŋɔ ni dii kani la zuɣu.